Khám phá động Từ Thức - Nơi ghi dấu ấn về chứng tích cuộc tình trong truyền thuyết.
Truyền thuyết Từ Thức lên tiên và đặc biệt là cảnh trí kỳ thú của động Bích Đào (nay là động Từ Thức) đã từng là nơi hấp dẫn đối với nhiều tao nhân, mặc khách.
Trước khi vào động, du khách sẽ bước lên hơn một trăm bậc đá, ở cửa động có hai bài thơ được khắc trên phiến đá và nét chữ vẫn còn như mới khắc. Bài thơ thứ nhất là của chúa Trịnh Sâm được đề vào năm 1771. Bài thơ thứ hai là của Lê Quý Đôn được người sau khắc vào năm 1905.
Ẩn mình giữa những ngọn núi đá hùng vĩ thuộc dãy Tam Điệp, tiếp giáp giữa huyện Kim Sơn (Ninh Bình) và huyện Nga Sơn (Thanh Hóa), động Từ Thức mang vẻ đẹp hoang dã, nguyên sơ.
Năm 1992, động Từ Thức được xếp hạng Di tích thắng cảnh cấp quốc gia. Đây cũng được đánh giá là một trong những hang động đẹp nhất xứ Thanh gắn với truyền thuyết Từ Thức gặp tiên khiến nhiều du khách luôn mong muốn được tận mắt chiêm ngưỡng.
Ngay trước cửa hang động có hai cây thị lớn đã sống từ rất lâu đời. Những dây gắm già cỗi bao quanh thân cây thị như những chiếc võng mềm mại. Người ta nói rằng đó là chiếc võng tiên của nàng Giáng Hương, người từng nghỉ ngơi ở đây.
Vào bên trong động là mặt đất gồ ghề, dài khoảng 200 m, rộng hàng nghìn m2, vòm hang chỗ cao nhất chừng 40 m. Khung cảnh bên trong và xung quanh động vẫn còn giữ được nét hoang sơ, thơ mộng.
Động được thiên nhiên ban tặng cho nhiều nhũ đá. Từ xa xưa người dân địa phương đã tưởng tượng ra những câu chuyện thần tiên như kho vàng, núi bạc, quần tiên tụ hội… gắn với từng mảng thạch nhũ khiến nhiều du khách thêm mê hoặc, cuốn hút. Ban quản lý đã bố trí thêm một số ánh điện màu càng làm cho hang núi lung linh huyền ảo.
Khu động chính gồm có 2 phần: phần ngoài khá rộng, bên trên là mái trần hình vòng cung giống như một chiếc bát khổng lồ úp xuống. Bên dưới mái vòng cung là một nhũ đá mang hình dáng của trái đào tiên, vì vậy mà trước đây động có tên gọi là "Bích Đào".
Nền đá bên dưới gồ ghề nhưng bề mặt khá nhẵn vì người dân qua lại từ bao đời nay, đặc biệt vẫn còn lưu lại vết tích của đền thờ Từ Thức. Gần đó, những đụn nhũ thạch lấp lánh nhiều màu sắc: Nhũ thạch màu xanh chảy từ trên xuống với những hình tròn xếp chồng lên nhau được gọi là "kho tiền"; Nhũ thạch màu vàng giống như từng thỏi đá óng ánh màu hoàng kim được gọi là "kho vàng"; Nhũ thạch nhỏ hơn và có màu trắng toát được gọi là "kho muối"; còn nhũ thạch màu nâu bạc với những hòn đá mịn và gắn chặt vào nhau được gọi là "kho gạo".
Các hình ảnh bằng đá thiên tạo như "mâm xôi", "thủ lợn", "bàn cờ tiên" giống một bàn đá bằng phẳng có đầy đủ các quân cờ, đường kẻ, "phường bát âm" là những nhũ đá, vách đá nhô ra, gõ vào tạo nên thứ âm thanh thú vị.
Nhiều tảng đá có hình thù như những linh vật: con rồng biểu tượng cho "con lạc cháu rồng", "trứng rồng lại nở ra rồng"; con rùa, con cóc, con voi,… Nhiều nhũ đá lại tựa như những bông hoa mẫu đơn, bông hoa quỳnh. Đặc biệt, nhiều hơn cả là hoa mẫu đơn vì trong truyền thuyết đây cũng là loài hoa làm nên cơ duyên chàng Từ Thức gặp tiên.
Hơn sáu thế kỷ trôi qua nhưng vẫn còn đó những vết tích của cuộc tình duyên: đó là buồng tắm của Giáng Hương, là thư phòng của Từ Thức, là những trái đào tiên, là vầng trăng và cả đôi chim thạch nhũ.
Động Từ Thức là một trong số rất ít những chứng tích còn lại về cõi thần tiên trên nhân thế.
