Nhiều nam giới trẻ nghĩ rằng chỉ cần chăm tập thể thao và ăn uống tốt là đủ để giữ sức khỏe sinh sản. Thế nhưng, các bệnh mãn tính như tiểu đường và béo phì đang ngày càng phổ biến, và nghiên cứu cho thấy chúng có thể ảnh hưởng sâu sắc đến quá trình sản xuất tinh trùng cũng như hormone sinh dục.
Việc hiểu rõ cơ chế và can thiệp kịp thời có thể thay đổi tình trạng "vô tinh trạng" của dân số nam đang có nguy cơ cao.
Béo phì làm tăng nhiệt vùng tinh hoàn và rối loạn hormone, từ đó ảnh hưởng tiêu cực đến quá trình sản xuất tinh trùng. Ảnh minh họa
Béo phì: gánh nặng của trọng lượng lên tinh trùng và hormone
- Béo phì là khi chỉ số khối cơ thể (BMI) cao, hoặc dư mỡ vùng bụng, vùng đáy chậu. Ảnh hưởng của béo phì lên sinh sản nam được chứng minh qua nhiều phương diện.
- Giảm số lượng tinh trùng (sperm count): Nam giới béo phì có tổng số tinh trùng thấp hơn rõ so với người bình thường, tinh dịch thường ít thể tích hơn.
- Giảm khả năng di chuyển (motility) và hình dạng (morphology): Tinh trùng di chuyển chậm hơn, tỷ lệ dị dạng cao hơn.
- Tổn thương DNA tinh trùng: Béo phì tăng stress oxy hóa dẫn đến DNA tinh trùng dễ bị gãy hoặc đứt mạch. Điều này ảnh hưởng đến chất lượng phôi và khả năng thụ tinh.
- Thay đổi hormone sinh dục: Testosterone giảm, estradiol (nội tiết nữ) có thể tăng do mô mỡ chuyển hóa testosterone. SHBG (protein gắn hormone) giảm. FSH và LH có thể bị ảnh hưởng tùy mức độ béo phì và trạng thái nội tiết.
Chuyên gia cho rằng mô mỡ nằm ở vùng bìu và vùng bụng trên cản trở tản nhiệt, làm tăng nhiệt tinh hoàn, ảnh hưởng trực tiếp lên sản sinh tinh trùng. Hơn nữa, chất béo tự do, leptin và các cytokine viêm trong cơ thể béo phì gây ảnh hưởng hệ thống lên trục điều hòa hormone sinh dục (tuyến yên – vùng dưới đồi – tinh hoàn).
Tiểu đường: đường huyết phá vỡ môi trường nội tiết và sinh tinh
Tiểu đường, đặc biệt là khi kiểm soát kém trong thời gian dài, có nhiều cơ chế ảnh hưởng đến khả năng sinh sản nam:
- Tăng đường huyết và stress oxy hóa: Gây tổn thương mạch máu nhỏ, ảnh hưởng tuần hoàn tinh hoàn, làm cho các tế bào Sertoli và tế bào Leydig (sản xuất testosterone) hoạt động kém.
- Rối loạn hormone: Nam bị tiểu đường thường thấy testosterone giảm, có thể kèm theo mức FSH, LH thay đổi; insulin cao cũng có thể ảnh hưởng ngược lại lên hệ thống điều khiển hormone.
- Tác động lên cấu trúc tinh hoàn: Nhiễm trùng, viêm, tích tụ chất chuyển hóa có hại trong mô tinh hoàn hoặc mào tinh khiến quá trình sinh tinh bị gián đoạn.
- Giảm lưu lượng máu / biến chứng thần kinh: Tiểu đường có thể gây tổn thương thần kinh và ảnh hưởng tới phản xạ sinh dục, xuất tinh, cũng như khả năng cương cứng.
Cơ chế lâm sàng kết nối các bệnh mãn tính với suy giảm sinh sản
Chuyên gia liệt kê một số cơ chế chính:
- Stress oxy hóa (oxidative stress): Khi cơ thể không loại bỏ được các gốc tự do, các tế bào tinh trùng—có màng chứa nhiều acid béo chưa bão hòa—dễ bị tổn thương.
- Viêm mãn tính hệ thống: Béo phì và tiểu đường thúc đẩy sản xuất các cytokine viêm như IL-6, TNF-α..., ảnh hưởng tới môi trường sinh tinh.
- Rối loạn feedback hormone: Estrogen tăng do aromatization trong mô mỡ, khiến sự điều khiển từ vùng dưới đồi và tuyến yên bị ức chế, dẫn tới giảm LH/FSH → giảm sản xuất testosterone.
- Nhiệt độ tinh hoàn cao: Mỡ vùng bìu hoặc bụng làm tăng nhiệt vùng tinh hoàn, ảnh hưởng tới quá trình sinh tinh vốn cần điều kiện nhiệt độ thấp hơn thân nhiệt.
Xét nghiệm tinh dịch đồ giúp phát hiện sớm những bất thường do tiểu đường và bệnh mãn tính gây ra ở nam giới. Hình ảnh minh họa
Giải pháp và lời khuyên từ chuyên gia
Chuyên gia nam học, nội tiết và bác sĩ sinh sản đưa ra các khuyến nghị:
- Giảm cân và cải thiện lối sống: Tập thể dục đều đặn (cardio + bài tập rèn cơ), ăn uống lành mạnh giàu chất chống oxy hóa, giảm đường, mỡ xấu. Kết quả giảm cân từ 5-10% đã được chứng minh giúp cải thiện tinh trùng và hormone.
- Kiểm soát đường huyết tốt: Đối với người tiểu đường, điều chỉnh insulin, thuốc điều trị và chế độ ăn uống hợp lý để hạn chế biến chứng lên tinh hoàn.
- Theo dõi hormone và tinh dịch đồ định kỳ: Đánh giá các chỉ số như testosterone toàn phần, testosterone tự do, FSH, LH, cũng như các chỉ số tinh dịch để phát hiện sớm bất thường.
- Hỗ trợ từ chế phẩm phụ trợ hoặc liệu pháp y tế nếu cần: Với người bị suy sinh dục chức năng (hypogonadism) liên quan béo phì hoặc tiểu đường, các chuyên gia cân nhắc liệu pháp hormone thay thế sau khi ngăn ngừa các rủi ro và đảm bảo khỏe mạnh tổng thể.
- Giảm stress và ngủ đủ: Thói quen ngủ và stress ảnh hưởng tới hormone rất lớn; cải thiện được sẽ hỗ trợ quá trình phục hồi nội tiết tốt hơn.
Bệnh mãn tính như béo phì và tiểu đường hiện nay không chỉ là thách thức với sức khỏe tổng thể mà còn đe dọa chức năng sinh sản nam giới. Tinh trùng giảm, hormone sinh dục suy yếu, khả năng vô sinh tăng nếu không được chăm sóc đúng cách.
Tuy nhiên, với lối sống khoa học, kiểm soát bệnh tốt, và can thiệp y tế khi cần, nam giới vẫn hoàn toàn có cơ hội cải thiện chất lượng sinh sản và hormone. Đây không chỉ là vấn đề cá nhân, mà còn ảnh hưởng đến dân số và tương lai của nhiều gia đình.
