Người ta còn gọi làng Dư Dụ là làng của những nụ cười. Vì đâu đâu cũng nhìn thấy tượng Phật cười. Đặc điểm của biểu tượng Phật Di Lặc đôn hậu đem đến niềm vui và sự an lạc đến cho con người. Đến bất cứ cửa hàng nào du khách cũng gặp gỡ nét hoan hỉ, đón mời của những pho tượng cùng sự đon đả của các nghệ nhân trong làng...
Tượng Phật nhỏ 10cm do anh Đính làm.
Phố tượng bên sông
Nói là phố nhưng thực ra hàng chục cửa hàng bán tượng Phật chỉ ở một phía chạy dọc ven làng, nằm trên trục đường 21B, nhìn sang sông Nhuệ. Cả làng đều tạc tượng Phật theo đơn đặt hàng, hoặc ký gửi các cửa hàng ngoài phố, hay trong nội thành để bán. Tình cờ tôi rẽ vào một cửa hàng nhỏ bên đường, một phụ nữ đang đứng tạc một bức Phật Di Lặc, từ một khối gỗ cao tới đầu người. Trên khuôn mặt phúc hậu còn sần sùi những dấu đục gỗ, tôi đã thấy lấp lánh nụ cười rạng rỡ trên đôi môi Phật. Những mệt mỏi và còn vương bụi đường trong tôi đã được xua tan khi gặp nụ cười còn ẩn giấu này. Chị chỉ cho tôi một bức Di Lặc với nụ cười vui hết cỡ, ở phía sau và nói rằng, chỉ một tiếng sau là nụ cười của ông Di Lặc này sẽ tươi không kém. Tôi như được gặp niềm vui của mình ở đâu đó bỗng trở về khi ngắm tượng Di Lặc. Và, chị đọc cho tôi nghe một câu thơ của một nhà sư đã dừng chân nơi đây để lại rằng: “Trao niềm vui bất tận/ An lạc với nụ cười/ Người bao dung vô hạn/ Chở che cho muôn nơi”. Đó là ấn tượng về niềm vui toát lên từ bức Phật Di Lặc. Vậy nên, chị nói cả cái làng này đều tạc tượng Di Lặc, với nụ cười vô thường như thế. Mỗi khi ai cầm đến đục và tràng đều luôn luôn tập trung vào đôi mắt và nụ cười của Phật Di Lặc với tất cả tâm hồn của mình.
Đi tiếp sang một của hàng gần đó, tôi thấy có mấy bức Di Lặc xù xì bằng gỗ lũa, nhưng nụ cười thì vẫn thế, ấm áp thân tình. Tôi may mắn gặp được anh Ngoan và chị Thành chủ cửa hàng. Hai người cũng đều có tay nghề vào loại khá. Nhìn hàng của họ tôi thấy có cảm tình chính vì nụ cười của tượng Phật Di Lặc ở nhiều sắc độ. Vui như cởi mở tấm lòng. Tươi như đóa hoa đại ngát hương buổi sớm. Hồn hậu của lão nông vừa cày xong thửa ruộng. Hay đó còn là niềm hân hoan vừa ban tặng một món quà của ông già Noel tới bàn tay con trẻ. Đó là những bức tượng của anh Ngoan làm, bày xen lẫn với các tượng khác như Phật Bà hay các ông Phúc, Lộc, Thọ và bức tổ sư Bồ Đề Lạt Ma... Tôi mua một bức Phật Di Lặc nhỏ cao chừng 20cm, bằng loại gỗ trắc, với giá 200.000 đồng. Anh nói đó là giá bán buôn. Còn tượng bằng gỗ pơmu thì rẻ hơn. Nhiều bức nhỏ chỉ khoảng bảy, tám chục ngàn đồng. Đó là những sản phẩm mang tính dịch vụ du lịch thôi, còn nhiều tượng lớn, được làm bằng gỗ quý như đàn hương, hay bách sanh, thì phải hàng chục triệu đồng. Ấy là chưa kể với chất liệu gỗ sưa, thì thôi rồi, hàng trăm triệu như chơi. Anh nói, hiện giá các loại gỗ tăng nhiều so với trước kia, lại hiếm nữa, nên giá mỗi thành phẩm đều bị đội lên. Đó cũng là mối lo cho không ít những gia đình thợ có vốn nhỏ. Nhiều người có tay nghề khá ở trong làng đều phải làm thuê cho các chủ xưởng lớn là vì thế. Hàng hàng ngổn ngang. Những chuyến xe đang chờ chiếc cẩu tượng lớn bên đường. Tôi hình dung, họ sẽ chở những nụ cười Phật đi trao cho khắp mọi người trên thế gian này.
Thật bất ngờ, khi đi về gần cầu Sắt ở đầu làng Dư Dụ, tôi thấy một người thợ đang tạc một bức Phật bà Quan âm bằng gỗ có màu sắc vàng, xen kẽ là những vân đỏ sậm. Đó là anh Đính, người đã có tay nghề 20 năm, đang làm thuê cho chủ cửa hàng ở nơi đây. Anh tỉa tót bức tượng Phật bằng gỗ sưa với những dụng cụ xinh xinh. Rất tỉ mỉ từng lát gỗ mỏng và nhỏ như mình cắt móng tay vậy. Anh nói, nếu xong bức này, tuy không lớn, nhưng cũng có giá tới mấy triệu đồng. Thật ngạc nhiên. Tôi xin cầm xem nhưng anh không chịu vì sợ tượng có hơi người lạ. Nếu chụp ảnh thì được. Anh xoay mấy hướng để chụp cho rõ, vì tượng nằm gọn trong tay anh, nó chỉ cao khoảng 10cm và rộng độ 4cm là cùng. Đúng là một tác phẩm điêu khắc tinh tế và tràn ngập niềm vui trên tay anh. Người thợ nâng niu như báu vật không phải chỉ vì giá tiền của chất liệu và công sức mà chính vì nụ cười mà cái làng này gìn giữ hàng trăm năm, đem lại sự bình an, trường tồn cho mọi người.
Nghệ nhân Nguyễn Văn Trúc.
Chuyện xưa - chuyện nay
Được chủ cửa hàng Quang Huy giới thiệu, tôi tìm vào xưởng của nghệ nhân nổi tiếng ở sâu trong làng là Nguyễn Văn Trúc, sinh năm 1963. Ông không cần cửa hàng ở ngoài phố, nhưng lại có nhiều hợp đồng, từ các chùa trên khắp đất nước, nên hơn 40 thợ của gia đình ông làm không hết việc. Hàng chục tượng Phật lớn đang được hoàn thiện trong xưởng của ông chờ xuất đi. Tôi lần mò về nhà ông mới hay người thợ tài hoa này đã được phong nhiều danh hiệu cao nhất trong làng nghề thủ công mỹ nghệ của Nhà nước và Hà Nội.
Thú vị nhất là chuyện ông đã từng làm một tượng Phật lớn nhất làng cao tới 8,4m, theo đơn đặt hàng của chùa Đỏ (phố Lê Lai, Hải Phòng). Tính đã 15 năm nay, đây là tượng Phật bằng gỗ mít, được coi như một kỷ lục đầy ấn tượng đem lại vinh dự cho làng Dư Dụ, mà chưa ai phá nổi. Nói về chuyện điêu khắc gỗ truyền thống của làng, ông tính dễ đến 500 năm cái nghề tạc tượng Phật này đã lưu truyền trong làng cho đến nay. Ông còn kể, hiện trong Huế có làng Túc, cũng chuyên tạc tượng Phật, đều là người làng Dư Dụ này vào từ thời vua nhà Nguyễn làm nghề. Họ lấy cái tên làng Túc (tên cũ từ xưa của Dư Dụ) để ghi lại nguồn gốc của làng nghề này là từ Hà Nội đem vào và lập nên.
Thợ trẻ làng Dư Dụ.
Ngay chính giữa hè rộng, ông bày bức Phật nghìn mắt nghìn tay, với kích thước khá lớn cao chừng 2m. Ông nói đây là tác phẩm mà ông từng đoạt giải vàng cách đây 10 năm. Nhờ đó mà ông được phong danh hiệu Nghệ nhân Dân gian, năm 2005, và Nghệ nhân Hà Nội năm 2009. Rồi sau đó ông được nâng cấp Nghệ nhân Ưu tú (2014) và mới đây là Nghệ nhân Nhân dân (2017). Hiện nghệ nhân Nguyễn Văn Trúc đang cho con đi học khoa điêu khắc của Trường Đại học Mỹ thuật Hà Nội, để sau này nối nghiệp mình.
Tôi còn được nghe chuyện, cùng thời với ông Nguyên Văn Trúc còn có một nghệ nhân Nguyễn Quốc Tú, cũng sinh năm 1963. Nghệ nhân Tú có biệt tài tạc tượng Phật Di Lặc từ khi còn ở tuổi 15. Bức tượng của anh dường như được sánh ngang với những bậc cao niên trong làng, cũng bởi ở cái thần được toát lên từ nụ cười. Dân làng nói anh được Phật phù hộ nên bức tượng nào của anh cũng đẹp và nhiều người tìm mua. Anh nổi tiếng khắp vùng vì trong một cuộc tỉ thí, bịt mắt tạc tượng Phật, mà chỉ có anh là dám chịu chơi. Không ai tin dù đó chỉ là thử tài, nhưng lại là sự thật kỳ lạ, đúng như ước muốn của mọi người. Họ ngờ vực nhưng lại mong Tú làm được. Làng cần phải có một người con để tỏa sáng với đời. Thế đó, mọi người kiên nhẫn chờ đợi, ngồi quanh Tú để chiêm ngưỡng, để kiểm soát và để tìm được niềm vui của chính mình. Thời khắc trôi qua. Mọi người hồi hộp chờ mong và khi cởi bỏ chiếc khăn bịt mắt ra, chính Tú cũng phải ngạc nhiên với nụ cười tỏa rạng trên gương mặt Phật. Năm 1980, mới 17 tuổi, Tú đã được Bảo tàng Hà Nội mời vào đội ngũ thợ giỏi để phục chế những tác phẩm gỗ của các đời vua trước được bảo tồn theo thời gian. Người thợ tài hoa Nguyễn Quốc Tú được phong danh hiệu nghệ nhân đầu tiên của làng thật xứng đáng... Tiếp nối cùng nghệ nhân Nguyễn Quốc Tú, hiện còn có nhiều tay thợ nổi tiếng khác như Nguyễn Duy Hội, Nguyễn Duy Dương, Nguyễn Minh Phú (danh hiệu Nghệ nhân Hà Nội), Nguyễn Văn Trúc (danh hiệu Nghệ nhân Nhân dân), Nguyễn Đức Duy, Nguyễn Quang Huy...
Lưu luyến hương đời
Đi dọc làng và phố Dư Dụ, tôi toàn gặp những nụ cười vui của Phật Di Lặc. Dừng chân bên những gian trưng bày hàng của chàng trẻ tài hoa Quang Huy, tôi lại gặp nụ cười tươi trẻ của anh. Một nụ cười hiền lành, nhỏ nhẹ dịu dàng trên môi anh. Phải chăng đó là nụ cười của người làng Dư Dụ tặng cho tôi trong một ngày đẹp trời. Đó là món quà vô giá, đúng như lời của nhà Phật ngày nào đã dừng chân nơi đây, gửi gắm muốn trao niềm vui bất tận và sự an lạc trong nụ cười đến với mọi người. Dòng sông Nhuệ êm đềm trôi bên đình làng Dư Dụ. Giờ đã đến mùa hội xuân. Ai ai cũng hồ hởi đi thỉnh tượng Phật cười về nhà cùng với những cành đào phai sắc hồng. Con đường nhỏ bên sông lúc nào cũng tấp nập dòng người đi trẩy hội. Lòng người thanh thản bình an. Một làn gió xuân tràn đến. Và, nắng ấm lấp lánh bên những nụ cười phật hồn hậu vô thường...