Tuy nhiên, việc xử lý còn vướng mắc bởi sự khác biệt trong nhận thức từ các quy định pháp luật liên quan.
Tư cách đại diện khởi kiện có thể giao cho tổ chức công đoàn cấp trên trực tiếp
Theo ông Ngọ Duy Hiểu, Điều 14 Luật BHXH 2014 có hiệu lực từ 1/1/2016 đã quy định: Tổ chức công đoàn có quyền khởi kiện ra tòa án đối với hành vi vi phạm pháp luật về BHXH gây ảnh hưởng đến quyền lợi và lợi ích hợp pháp của người lao động, tập thể người lao động. Trên cơ sở đó, trong 3 năm qua, tổ chức công đoàn đã triển khai việc đề nghị ngành toà án thụ lý hồ sơ về nợ BHXH do các cơ quan BHXH tỉnh, thành chuyển sang.
Người lao động cần nâng cao nhận thức về BHXH để bảo vệ quyền lợi của mình.
“Trong số khoảng 3.000 hồ sơ của ngành công đoàn gửi sang toà án đề nghị khởi kiện, số được thụ lý và khởi kiện không đáng kể. Phần còn lại chưa thực hiện bởi những vướng mắc về mặt pháp lý”, ông Ngọ Duy Hiểu cho biết.
Cũng theo ông Ngọ Duy Hiểu, việc khởi kiện doanh nghiệp (DN) nợ BHXH hiện chịu chi phối của 4 bộ luật hiện hành, gồm: Luật Tố tụng dân sự, Luật Công đoàn, Luật BHXH năm 2014 và Luật Lao động năm 2012. Tuy nhiên, do các quy định và cách hiểu chưa đồng nhất nên toà án các cấp vẫn từ chối thụ lý. “Đơn cử như tư cách khởi kiện doanh nghiệp nợ BHXH sẽ do tổ chức công đoàn cơ sở hay tổ chức công đoàn cấp trên trực tiếp? Có nơi vẫn cho rằng, trình tự xử lý nợ BHXH cần theo thủ tục giải quyết tranh chấp tập thể về quyền. Do đó, cần được cấp chủ tịch UBND huyện giải quyết. Nếu không giải quyết được thì toà án mới vào cuộc...”.
Về quy định đại diện khởi kiện, ông Ngọ Duy Hiểu cho biết, Hiến pháp đã quy định rõ vai trò đại diện của người lao động của tổ chức công đoàn. Theo đó, Công đoàn Việt Nam là tổ chức chính trị xã hội của giai cấp công nhân và của người lao động được thành lập trên cơ sở tự nguyện, đại diện cho người lao động, chăm lo và bảo vệ quyền, lợi ích hợp pháp, chính đáng của người lao động...
Trên cơ sở đó, Phó Chủ tịch Tổng Liên đoàn Lao động Việt Nam cho rằng, việc khởi kiện DN nợ BHXH không cần thiết phải lấy đầy đủ chữ ký của người lao động khi uỷ quyền cho tổ chức công đoàn. Điều này có ý nghĩa khi DN có tới hàng ngàn lao động có tranh chấp về BHXH với chủ sử dụng lao động, tổ chức công đoàn tránh được việc phải đi lấy chữ ký của từng người khi đứng ra đại diện khởi kiện. Mặt khác, tư cách đại diện khởi kiện có thể giao cho tổ chức công đoàn cấp trên trực tiếp của DN vi phạm BHXH. Điều này nhằm giúp tránh “thế bí” cán bộ công đoàn cơ sở khi đang trực tiếp nhận lương và chịu sự phân công công việc của chủ DN.
Cần nâng cao nhận thức của người lao động về BHXH
Liên quan đến việc khởi kiện DN nợ đọng BHXH, ông Ngọ Duy Hiểu cho rằng, cần nâng cao nhận thức của người lao động về BHXH bởi hiện vẫn còn tình trạng chủ DN và người lao động thoả thuận với nhau việc không đóng BHXH trong hợp đồng lao động. Điều này xuất phát từ nhận thức chưa đầy đủ của người lao động về quyền lợi lâu dài của mình khi nghỉ hưu. Mặt khác, một nhóm người lao động lại chỉ nghĩ tới lợi ích trước mắt và muốn nhận BHXH một lần. Về lâu dài, điều này sẽ ảnh hưởng tới quyền lợi của người lao động
Về vấn đề này, ông Đào Việt Ánh - Phó Tổng Giám đốc BHXH Việt Nam cho biết thêm, đến ngày 31/3/2019, BHXH các cấp đã chuyển hồ sơ 150 vụ trốn, nợ đóng BHXH, BHYT đến toà án nhân dân các cấp nhằm khởi kiện. Riêng năm 2018 đã chuyển 45 hồ sơ thuộc 15 tỉnh, thành phố. Tuy nhiên, đến nay mới khởi tố được 2 vụ việc nhưng không phải với tội danh trốn đóng, nợ BHXH mà là tội danh lạm dụng tín nhiệm chiếm đoạt tài sản, 1 vụ sau khi chuyển hồ sơ đơn vị đã khắc phục nộp toàn bộ số nợ BHXH. Số còn lại hiện đang được các đơn vị liên quan thụ lý.
Theo các chuyên gia, tình trạng nợ BHXH diễn ra ở tất cả tỉnh, thành phố và mọi thành phần kinh tế, đặc biệt là khu vực ngoài quốc doanh. Hiện số tiền nợ BHXH của các DN là 14.000 tỷ đồng, trong đó 6.654 tỷ đồng là nợ khó đòi.