Đây là cảnh báo được nhóm chuyên gia Bệnh viện Lê Văn Việt (TPHCM) đưa ra tại Hội nghị khoa học kỹ thuật lần III - 2025, tổ chức ngày 15/8.
Theo các chuyên gia, bệnh mạn tính không lây là nguyên nhân hàng đầu gây tử vong trên thế giới, chiếm 74% tổng số ca tử vong hàng năm.
Riêng tại Việt Nam, gánh nặng của các bệnh không lây nhiễm đang chiếm tới 70% tổng gánh nặng bệnh tật và tử vong toàn quốc. Ước tính mỗi năm tử vong do bệnh không lây nhiễm chiếm tới 77% tổng số tử vong do mọi nguyên nhân, chủ yếu là do các bệnh tim mạch, ung thư, đái tháo đường, bệnh phổi tắc nghẽn mạn tính.
Một trong những nguyên nhân chính là việc tuân thủ điều trị thuốc của bệnh nhân có tỷ lệ thấp hơn nhiều so với yêu cầu của bác sĩ.
"Chúng tôi đã phân tích một số yếu tố liên quan đến tuân thủ điều trị bệnh mạn tính của bệnh nhân điều trị ngoại trú tại Thủ Đức năm 2024, để thấy rõ các nguyên nhân và đề ra cách hóa giải", BS Trương Thị Vân Anh - Phó Trưởng phòng Kế hoạch tổng hợp, Bệnh viện Lê Văn Việt, một trong bốn thành viên nhóm nghiên cứu, chia sẻ tại hội nghị.
Nhiều yếu tố tác động đến tuân thủ
Kết quả nghiên cứu chỉ ra rằng, so với tổng số mẫu, 88% bệnh nhân bệnh mạn tính có tái khám định kỳ, tuy vậy có tới 79,7% bệnh nhân tái khám trễ hẹn. Thời gian trễ hẹn trung bình 10-20 ngày tùy nhóm bệnh (bệnh nhân tăng huyết áp trung bình trễ 13,3 - 14,1 ngày, bệnh nhân đái tháo đường trung bình trễ 10,9 - 12,1 ngày, bệnh nhân phổi tắc nghẽn mạn tính trễ 17,1 - 20,6 ngày).
BS Trương Thị Vân Anh chia sẻ kết quả nghiên cứu của nhóm chuyên gia Bệnh viện Lê Văn Việt tại hội nghị.
Đáng chú ý, có tới 27,6% bệnh nhân không tuân thủ điều trị thuốc.
"Tổ chức Y tế thế giới từng cảnh báo hầu hết bệnh mạn tính, đặc biệt là tăng huyết áp và phổi tắc nghẹn mạn tính, đều khó đạt tỷ lệ tuân thủ cao nếu thiếu chương trình quản lý chặt chẽ", BS Vân Anh thông tin thêm.
Cũng theo nhóm nghiên cứu, hoàn cảnh sống có mối liên quan rõ nét với tuân thủ điều trị thuốc. Theo đó, bệnh nhân sống một mình có tỷ lệ không tuân thủ cao hơn (53,3%) so với nhóm sống cùng gia đình (27%). Nói cách khác, hỗ trợ gia đình có thể là nguồn động viên, nhắc nhở, đồng hành trong quá trình điều trị.
Bên cạnh đó, tình trạng bệnh cũng ảnh hưởng tới việc tuân thủ điều trị thuốc. Cụ thể, bệnh nhân được phát hiện bệnh thông qua khám sức khỏe định kỳ có tỷ lệ tuân thủ điều trị cao nhất, 84,5%. Điều này cho thấy, phát hiện bệnh trong giai đoạn sớm thường đi kèm với tâm thế chủ động tiếp cận thông tin, chẩn đoán, từ đó bệnh nhân có thể hợp tác điều trị tốt hơn.
Trường hợp bệnh nhân có thời gian phát hiện bệnh dưới 5 năm có tỷ lệ tuân thủ 79,7%. Có thể nói, bệnh nhân mới phát hiện bệnh thường có sự cảnh giác cao, tâm lý tuân thủ tốt, trong khi những bệnh nhân đã sống chung với bệnh lâu năm có thể xuất hiện tâm lý chủ quan, giảm động lực duy trì điều trị dài hạn
"Trường hợp bệnh nhân có thêm một, hay nhiều bệnh mạn tính đồng mắc, thường làm tăng số lượng thuốc, phức tạp phác đồ điều trị, tăng nguy cơ tương tác thuốc và tác dụng phụ. Những yếu tố này là rào cản phổ biến dẫn đến giảm tuân thủ điều trị" – BS Vân Anh chia sẻ thêm.
Nghiên cứu cũng chỉ ra rằng, đối với bệnh nhân tăng huyết áp, tuân thủ điều trị thuốc đóng vai trò quyết định trong việc kiểm soát huyết áp. Với bệnh nhân đái tháo đường, việc kiểm soát đường huyết không chỉ phụ thuộc vào dùng thuốc mà còn vào phụ thuộc vào chế độ ăn uống, luyện tập và kiểm tra đường huyết định kỳ.
Ban Giám đốc Bệnh viện Lê Văn Việt tặng hoa
Riêng với bệnh nhân phổi tắc nghẹn mạn tính, mức độ bệnh nặng hơn có thể gặp khó khăn hơn trong điều trị, bao gồm việc sử dụng thuốc hít đúng cách, chi phí điều trị cao hơn và các triệu chứng dai dẳng hơn, dẫn đến giảm động lực tuân thủ.
"Tỷ lệ tuân thủ điều trị chung đạt mức khá, trong đó nhóm bệnh nhân tăng huyết áp có tỷ lệ tuân thủ cao nhất, tiếp theo là bệnh nhân đái tháo đường, thấp nhất là ở bệnh nhân phổi tắc nghẹn mạn tính", BS Vân Anh nêu nhận xét chung của nhóm nghiên cứu.
Cải thiện tỷ lệ tuân thủ điều trị
Từ kết quả nghiên cứu này, nhóm nghiên cứu đưa ra nhiều kiến nghị, từ đơn vị triển khai thực hiện chính sách tới nhân viên y tế, bệnh nhân và gia đình, nhằm cải thiện tốt hơn tỷ lệ tuân thủ điều trị chung. Theo đó, cơ quan quản lý y tế cần tăng cường triển khai các chương trình quản lý bệnh mạn tính tại cộng đồng theo hướng chủ động, bền vững. Đồng thời, xây dựng mô hình phối hợp liên thông giữa trạm y tế - bệnh viện để hỗ trợ theo dõi, nhắc hẹn và quản lý hồ sơ điều trị lâu dài.
Với các cơ sở y tế, nhóm nghiên cứu khuyến nghị thường xuyên tổ chức hoạt động truyền thông - giáo dục sức khỏe về lợi ích của tuân thủ điều trị, tập trung vào nhóm có nguy cơ không tuân thủ (bệnh nhân cao tuổi, sống một mình, có bệnh kèm). Bên cạnh đó, nghiên cứu đơn giản hóa phác đồ điều trị, phối hợp thuốc hợp lý, áp dụng đơn thuốc dài ngày để giảm số lần tái khám. Ngoài ra, sớm xây dựng quy trình nhắc hẹn tái khám, uống thuốc qua điện thoại, ứng dụng CNTT...
Với nhân viên y tế, nhóm nghiên cứu đề nghị tăng cường tư vấn cá thể hóa, giải thích rõ nguy cơ nếu không tuân thủ; Thực hiện đánh giá thường quy mức độ tuân thủ trong các lần tái khám để can thiệp kịp thời; Chủ động phối hợp với người thân bệnh nhân để hỗ trợ nhắc thuốc, theo dõi tình trạng bệnh tại nhà.
Riêng với bệnh nhân và gia đình, nhóm nghiên cứu khuyến cáo: Nâng cao nhận thức về bệnh mạn tính, kiên trì dùng thuốc đúng theo hướng dẫn, không tự ý bỏ hoặc thay đổi liều; Chủ động tham gia các buổi tư vấn, sinh hoạt câu lạc bộ bệnh mạn; Gia đình cần đồng hành cùng bệnh nhân trong quá trình điều trị, đóng vai trò nhắc nhở, động viên và hỗ trợ chi phí khi cần thiết...
