Chiến tranh Việt Nam là biến cố quan trọng nhất trong lịch sử đương đại Mỹ nên nó là một trong số những đề tài được Hollywood khai thác nhiều nhất. Gần 40 năm qua, mỗi khi tháng tư về, các kênh truyền hình Mỹ đều đồng loạt cho ra mắt hoặc chiếu lại những thước phim tư liệu và điện ảnh về đề tài này. Trong số đó, có nhiều bộ phim phản ánh không đúng sự thật về cuộc chiến với góc nhìn phiến diện và thiên vị. Nhưng cũng có không ít sự thật được phơi bày bởi một số nhà làm phim độc lập chân chính...
Khi các nhà làm phim coi trọng sự thật hơn mục tiêu chính trị
Đó là vào đầu thập kỷ 70 của thế kỷ 20 Hollywood xuất hiện liên tiếp những bộ phim tài liệu có tính chất phản chiến. Bấy giờ, một số nhà làm phim ở Hollywood bắt đầu nhận ra rằng lâu nay họ bị lừa bởi một kho sử liệu thiếu chân thực và các “xảo thuật” thông tin do bộ phận quan hệ công chúng của quân đội Mỹ cung cấp. Vì mục đích chính trị, Chính phủ Mỹ đã muốn thông qua giới truyền thông để bóp méo sự thật về cuộc chiến ở Việt Nam (VN). Để chống lại mưu mô này, từ cuối thập niên 1960, một số nhà làm phim độc lập Mỹ - với quan điểm tiến bộ - đã độc lập đi thu thập hình ảnh ngay tại chiến trường VN. Kết quả là đã có hàng chục bộ phim “phản ánh sự thật”, “trả lại sự thật” về chiến tranh VN ra đời.
 |
Trong số này, đầu tiên phải kể đến bộ phim tài liệu In the year of the pig (Năm Hợi) của đạo diễn Emile de Antonio ra mắt năm 1969. Với những cuộc phỏng vấn các nhà báo, chính khách, quan chức và cựu chiến binh cả Mỹ và Ngụy, Antonio đã vạch trần sự thật mà trước đó chưa bộ phim nào dám động đến, rằng: Chính sách can thiệp của Mỹ là âm mưu đã được hoạch định trước. Điều đặc biệt là dù bộ phim hoàn thành năm 1968, trước khi Hội nghị Paris kết thúc, càng trước khi Sài Gòn sụp đổ vào năm 1975, nhưng nó đã nói về sự thất bại của người Mỹ như là kết quả không thể tránh khỏi của một chính sách can thiệp đầy mưu mô!
 |
Hollywood đề cao những thước phim chân thực
Để bảo vệ những ranh giới độc lập của nghệ thuật, chủ nghĩa xét lại mới của Hollywood đã đề cao những thước phim trung thực và những cách làm phim nghiêm túc. Thay vì chiều theo những mưu đồ chính trị, Hollywood đã đánh giá cao nỗ lực của các nhà làm phim độc lập khi họ cố gắng cho công chúng Mỹ và cả thế giới thấy sự thật về cuộc chiến tranh phi nghĩa ở VN và sự vô vọng mà người Mỹ theo đuổi. Tuy nhiên, những nỗ lực này không phải lúc nào cũng được ghi nhận.
Ngay khi mới xuất hiện, bộ phim Năm Hợi đã gây ra tranh luận dữ dội. Ở Mỹ, một số rạp chiếu phim này bị khán giả phá hoại, rạp chiếu ở Houston còn bị đe dọa đánh bom. Ở Pháp, sau một thời gian chiếu phim và thu hút được khá nhiều lượt khán giả, các rạp phim bị tấn công bằng “bom” chất bẩn. Thế nhưng, không ai ngờ rằng, Hollywood dám dũng cảm đề cao những thước phim dám nhìn thẳng vào sự thật như vậy. Một năm sau (1970), Năm Hợi đã có mặt trong danh sách đề cử giải Oscar cho Phim tài liệu hay nhất.
 |
Khi Lính mùa đông ra đời năm 1972, nó đã bị các phương tiện thông tin chính thống của Chính phủ Mỹ tẩy chay. Bộ phim dù sau đó được chiếu ở Liên hoan phim Berlin và Cannes, được đón nhận nồng nhiệt ở châu Âu, nhưng vẫn bị các kênh truyền hình lớn tại Mỹ từ chối phát sóng. Tại Mỹ, bộ phim bị nhận xét là “gây nhiều tranh cãi” do trình chiếu trong thời điểm nhạy cảm khi mà cuộc chiến của Mỹ tại VN đang diễn ra ác liệt. Vì thế, nó đã bị xếp xó sau khi xuất hiện ngắn ngủi trên một kênh truyền hình địa phương ở New York. Mãi đến tháng 8/2005, lần đầu tiên Lính mùa đông mới được trình chiếu rộng rãi trước công chúng Mỹ.
Thế giới điện ảnh Hollywood vốn không ủng hộ chiến tranh tại VN của Mỹ nên cũng đã không do dự khi trao cho phim Trái tim và khối óc giải thưởng danh giá Oscar Phim tài liệu hay nhất năm 1974. Đề tài về cuộc chiến tranh tại Việt Nam mang lại những vinh quang lớn nhất trong sự nghiệp điện ảnh của đạo diễn Oliver Stone. Ông đã đoạt tới 2 giải Oscar nhờ 2 bộ phim Trung đội và Sinh ngày mùng 4 tháng 7.
Những ghi nhận bằng các giải thưởng danh giá của Hollywood đã khuyến khích và trở thành động lực để ngày càng có thêm nhiều nhà làm phim Mỹ tìm đến đề tài chiến tranh VN theo hướng tôn trọng sự thật, phản ánh khách quan. Với họ, chỉ sự thật mới có thể giải thoát cho những giằng xé trong tâm hồn, mới có thể hàn gắn và hòa giải vết thương chiến tranh. Đó cũng là tất cả những gì mà các nhà làm phim chân chính muốn truyền tải đến khán giả.