Vì sao sông Tô Lịch không còn dòng chảy tự nhiên?
Trong các tài liệu địa chí, lịch sử, sông Tô Lịch xưa là con sông lớn, lòng sông rộng, thông với sông Hồng và hồ Tây, nên là tuyến giao thông thủy quan trọng nối từ Đông sang Tây kinh thành Thăng Long, nhiều đoạn trên bến, dưới thuyền bán buôn tấp nập. Đây cũng được ví như là ranh giới tự nhiên của kinh thành Thăng Long với các vùng khác.
Tuy nhiên, sông Tô Lịch bị chặn nguồn, trở thành dòng "sông chết" từ tháng 4-1882, khi thực dân Pháp đánh chiếm được Hà Nội. Chúng cho lấp sông, xây chợ, bê tông hóa phố phường. Trong quy hoạch đô thị của chính quyền thực dân Pháp khi ấy, Hà Nội sẽ phát triển về hướng Tây, mạn Nghi Tàm, hồ Tây. Thành phố cần có đường ống thoát nước từ khu phố cổ ra ngoài chợ Bưởi. Người Pháp quyết định lấp sông Tô. Vì thế, năm 1889, người Pháp cho lấp khúc sông gần Hàng Chiếu làm chợ Đồng Xuân, sau đó làm cống ra đến tận trường Bưởi (nay là Trường THPT Chu Văn An) rồi lấp tiếp ra đến chợ Bưởi.
Hồi sinh sông Tô Lịch là một thách thức lớn, cần thực hiện đồng bộ.
Hiện tại, sông Tô Lịch chỉ còn giữ lại được hơn 14km chiều dài, bắt đầu từ đầu đường Hoàng Quốc Việt giao cắt đường Bưởi (phường Nghĩa Đô, quận Cầu Giấy), chảy theo đường Vành đai 2, đường Láng và đường Kim Giang về phía Nam, Tây Nam rồi ngoặt sang phía Đông Nam, đến địa phận huyện Thanh Trì, sông chia thành hai nhánh. Nhánh phụ chảy vào sông Nhuệ (đoạn cầu Tó, xã Hữu Hòa), nhánh chính đi men theo xã Tam Hiệp, thị trấn Văn Điển, xã Vĩnh Quỳnh, xã Ngũ Hiệp, xã Đông Mỹ (huyện Thanh Trì), rồi tiếp tục chảy qua các xã Duyên Thái, Nhị Khê, Nguyễn Trãi rồi lại nối với sông Nhuệ ở thôn Quần Hiền, xã Hòa Bình (huyện Thường Tín).
Ông Trịnh Lê Nguyên, Giám đốc Trung tâm Con người và Thiên nhiên, cho rằng Tô Lịch vốn là một phụ lưu của sông Hồng, đưa nước sông Hồng sang sông Nhuệ. Hệ thống sông Tô Lịch bị cắt mất nguồn nước sông Hồng từ đầu thế kỷ 18 - khi sông Hồng đổi dòng, các cửa sông cấp nước dần bị bồi lấp. Đến năm 1889, khi người Pháp xây chợ Đồng Xuân lấp hẳn khúc sông đầu nguồn thì Tô Lịch chỉ còn chức năng thoát nước.
Sau hơn thế kỷ, cùng với sự phát triển và mở rộng của Thủ đô, dân số gia tăng mạnh, cơ sở hạ tầng phát triển vượt bậc thì hệ thống sông Tô Lịch cũng đã bị thu hẹp, đứt mạch và trở thành vấn đề ô nhiễm nhức nhối của thành phố hơn chục triệu dân.
"Gần 17 năm trước, người dân Thủ đô từng được chứng kiến dòng sông Tô Lịch trong xanh vài tuần (sau khi được 'thau rửa' bởi trận lụt lịch sử năm 2008). Có lẽ sự kiện đó cũng tạo nguồn cảm hứng cho nhiều mong muốn hồi sinh dòng sông này. Tuy nhiên, đây sẽ là một dự án đòi hỏi rất nhiều nỗ lực, tiền của và kỷ luật xã hội. Các thách thức đặt ra là rất lớn và cần phải giải quyết cùng lúc," ông Nguyên nói.
Bổ cập nước sông Hồng, thu gom nước thải hồi sinh sông Tô Lịch
Ngày 5/2 vừa qua, Văn phòng Ủy ban Nhân dân thành phố Hà Nội đã ban hành thông báo kết luận của Chủ tịch Trần Sỹ Thanh về phương án bổ cập nước cho sông Tô Lịch nhằm cải thiện môi trường.
Lãnh đạo TP. Hà Nội giao đã UBND quận Tây Hồ chủ trì, phối hợp với Sở Xây dựng và các sở, ngành thành phố nghiên cứu, tiếp thu ý kiến của các bộ, ngành Trung ương về việc bổ cập nước sông Hồng vào sông Tô Lịch, khẩn trương đề xuất phương án sử dụng nguồn nước từ sông Hồng và nguồn nước sau xử lý của nhà máy xử lý nước thải hồ Tây để bổ sung nước cho hồ Tây thông qua hồ trung gian là hồ Sen, đồng thời bảo đảm không ảnh hưởng đến hệ sinh thái hồ Tây.
Giao Sở Tài nguyên và Môi trường chủ trì phối hợp với UBND quận Tây Hồ thường xuyên tiến hành quan trắc, đánh giá chất lượng nguồn nước sau xử lý của Nhà máy xử lý nước thải hồ Tây để nước thải sau xử lý bảo đảm các tiêu chuẩn, quy chuẩn theo quy định.
Về chỉnh trang 2 bên sông Tô Lịch, giao Sở Tài nguyên và Môi trường chủ trì, phối hợp với Sở Xây dựng, UBND các quận, huyện khu vực dọc sông Tô Lịch thực hiện công tác trang trí, vệ sinh môi trường bảo đảm cảnh quan đô thị khu vực ven sông. Trước mắt, UBND các quận, huyện dọc sông Tô Lịch thực hiện vệ sinh môi trường, thu gom rác thải, đất thải, trồng cây, cây hoa, cây cảnh tạo cảnh quan.
Đồng thời, giao Sở Xây dựng Hà Nội chủ trì nghiên cứu, đề xuất phương án lấy nước từ hồ Tây để bổ cập cho sông Tô Lịch trong trường hợp cần thiết để giữ mực nước sông Tô Lịch qua cửa điều tiết hồ Tây A - Cống Đõ - Mương Thụy Khuê hoàn thành trong tháng 8/2025.
PGS. TS Bùi Thị An, Viện trưởng Viện Tài nguyên, môi trường và phát triển cộng đồng cho biết, việc Hà Nội quyết tâm cao làm sống lại các con sông trong nội đô được nhiều người dân đồng tình, ủng hộ. Bởi sông ô nhiễm là vấn đề không chỉ liên quan đến môi trường sống, mà còn ảnh hưởng đến an sinh, sức khỏe con người.
Việc bổ cập nước sông Hồng vào sông Tô Lịch là giải pháp phù hợp. Tuy vậy, giải pháp này sẽ chỉ phát huy hiệu quả thật sự khi đã chặn được hoàn toàn các nguồn ô nhiễm đổ xuống sông Tô Lịch. Nếu chỉ áp dụng phương án bổ sung nước mà không kiểm soát chặt chẽ các nguồn xả thải thì hiệu quả sẽ không duy trì được lâu dài
Thành phố không chỉ nghiên cứu phương án dẫn nước từ sông Hồng vào rửa trôi ô nhiễm, tạo dòng chảy cho sông Tô Lịch, mà còn đồng bộ thu gom, xử lý các nguồn xả thải ra sông; cải tạo cảnh quan, nạo vét dòng sông… Theo PGS. TS Bùi Thị An, thành phố nên lưu tâm đánh giá tác động đến dòng chảy của sông vì chức năng của sông Hồng là dòng chảy, là phù sa.
Theo các chuyên gia, để giải quyết được vấn đề ô nhiễm nguồn nước, góp phần "hồi sinh" sông Tô Lịch cũng như các dòng sông khác ở Thủ đô, thì bên cạnh việc tuyên truyền nâng cao nhận thức của người dân để người dân thực sự có sự thay đổi (như sử dụng nước tiết kiệm, tái sử dụng được nước thải nhiều hơn để giảm lượng nước thải ra sông), thì cũng cần phải có chế tài xử lý nghiêm đối với các hành vi xả thải, gây ô nhiễm.
PGS.TS Đào Trọng Tứ, Chuyên gia nghiên cứu sông ngòi Việt Nam cho rằng, để hồi sinh sông Tô Lịch, ngoài những giải pháp mang tính chuyên môn kỹ thuật như bơm nước sạch vào làm loãng nước sông, xây dựng hệ thống thu gom nước thải hai bên bờ sông…; một yếu tố rất quan trọng khác cũng phải tính đến đó là nâng cao nhận thức bảo vệ môi trường của người dân, đặc biệt là các hộ dân sống hai bên bờ sông Tô Lịch. Bên cạnh đó, cần phát huy hơn nữa vai trò của chính quyền địa phương, cơ quan chức năng trong việc kiểm tra, giám sát và xử lý những trường hợp vi phạm như lấn chiếm hành lang sông, đổ phế liệu, rác thải gây ô nhiễm.
Xem thêm video đang được quan tâm:
Sáng 11/2: Xích mích khi trượt patin, thiếu niên gọi anh trai đến đâm đối thủ tử vong để “dằn mặt”
