Hỏi: Thưa bác sĩ, tôi đang mang thai tháng thứ 3 và có tham khảo thông tin trên mạng về việc bổ sung sắt cho bà bầu? Tại sao nhu cầu sắt lại tăng cao đột ngột trong thai kỳ? (Hoàng Hiểu L – Ninh Bình)
ThS.BS Dương Thị Phượng (Trường Đại học Y Dược): Chào bạn, sắt là một vi chất dinh dưỡng đóng vai trò sống còn trong suốt thai kỳ. Nhu cầu sắt tăng cao đột ngột là do cơ thể mẹ phải làm việc gấp đôi để hỗ trợ cả mẹ và bé. Cụ thể, vai trò của sắt được thể hiện rõ ở các khía cạnh sau:
Đối với mẹ bầu:
- Tạo máu: Sắt là thành phần chính tạo nên hemoglobin, một loại protein trong hồng cầu có nhiệm vụ vận chuyển oxy đi khắp cơ thể. Trong thai kỳ, thể tích máu của mẹ tăng lên đến 50%, do đó cần một lượng sắt khổng lồ để sản xuất thêm hồng cầu, đảm bảo cung cấp đủ oxy cho cả mẹ và thai nhi.
- Ngăn ngừa thiếu máu: Thiếu sắt là nguyên nhân hàng đầu gây thiếu máu ở bà bầu, dẫn đến các triệu chứng như mệt mỏi, hoa mắt, chóng mặt, da xanh xao, giảm sức đề kháng.
- Giảm nguy cơ tai biến: Bổ sung đủ sắt giúp giảm đáng kể nguy cơ sinh non, tiền sản giật, băng huyết sau sinh và nhiễm trùng hậu sản.
Đối với thai nhi:
- Phát triển não bộ và hệ thần kinh: Sắt rất cần thiết cho sự hình thành và phát triển não bộ của thai nhi.
- Phát triển các cơ quan và hệ cơ: Sắt tham gia vào quá trình phân chia tế bào và phát triển các cơ quan quan trọng của bé.
- Dự trữ sắt cho 6 tháng đầu đời: Thai nhi sẽ tích lũy một lượng sắt dự trữ từ mẹ để sử dụng trong 6 tháng đầu sau khi sinh, giai đoạn mà nguồn sắt từ sữa mẹ không còn đủ đáp ứng.
Sắt là một vi chất dinh dưỡng đóng vai trò sống còn trong suốt thai kỳ.
Hỏi: Tôi mang thai được 4 tuần, làm thế nào để bổ sung sắt một cách hiệu quả và đúng cách, thưa bác sĩ? Giữa việc bổ sung qua thực phẩm và uống viên sắt, đâu là phương pháp được ưu tiên? (Nguyễn Mỹ Lệ- Ninh Bình)
ThS.BS Dương Thị Phượng: Để bổ sung sắt hiệu quả, chúng ta cần kết hợp đồng bộ cả hai phương pháp: qua chế độ ăn uống hàng ngày và qua viên uống bổ sung. Nhưng ưu tiên thực phẩm trước, viên uống là nguồn hỗ trợ cần thiết khi nhu cầu cơ thể tăng cao hoặc đang bị thiếu.
1. Bổ sung qua chế độ ăn uống:
Đây là nền tảng cơ bản. Mẹ bầu nên ưu tiên các loại thực phẩm giàu sắt, bao gồm:
- Thực phẩm chứa sắt heme (dễ hấp thu, từ động vật): Thịt bò, thịt cừu, gan động vật (ăn với lượng vừa phải, 1-2 lần/tuần), cá, trứng.
- Thực phẩm chứa sắt non-heme (khó hấp thu hơn, từ thực vật): Các loại rau lá xanh đậm (như cải bó xôi, súp lơ xanh, rau ngót, rau dền,...), các loại đậu, hạt bí, hạt hướng dương, ngũ cốc nguyên cám
- Mẹo tăng hấp thu: Vitamin C giúp tăng cường hấp thu sắt từ thực vật. Vì vậy, hãy ăn các loại rau này kèm với trái cây họ cam, quýt, ổi, dâu tây hoặc uống một ly nước cam sau bữa ăn.
- Hạn chế uống trà, cà phê, sữa cùng lúc vì làm giảm hấp thu sắt.
2. Bổ sung qua viên uống:
Chế độ ăn uống hàng ngày thường khó có thể đáp ứng đủ nhu cầu sắt tăng vọt trong thai kỳ. Do đó, việc uống viên sắt bổ sung là cần thiết đối với hầu hết phụ nữ mang thai.
- Liều lượng: Theo khuyến cáo của Tổ chức Y tế Thế giới (WHO) và Bộ Y tế Việt Nam, phụ nữ mang thai nên bổ sung 30-60mg sắt nguyên tố mỗi ngày, kết hợp với 400mcg Axit Folic.
- Uống sắt khi nào? Tốt nhất là uống sắt khi đói, thường là trước bữa ăn 1 giờ hoặc sau bữa ăn 2 giờ để hấp thu tối đa.
- Lưu ý: không nên tự ý dùng liều cao, vì thừa sắt có thể gây táo bón, buồn nôn, thậm chí ảnh hưởng đến gan.
Tóm lại, phụ nữ mang thai nên duy trì chế độ ăn đa dạng, giàu sắt tự nhiên, kết hợp uống viên sắt theo hướng dẫn cá nhân hóa của bác sĩ để đạt hiệu quả tối ưu và an toàn cho cả mẹ lẫn thai nhi.
Phụ nữ mang thai nên duy trì chế độ ăn đa dạng, giàu sắt tự nhiên, kết hợp uống viên sắt theo hướng dẫn cá nhân hóa của bác sĩ.
Hỏi: Tôi mang bầu 14 tuần, hay bị táo bón, buồn nôn, nhiều người nói hiện tượng này là do tôi uống bổ sung viên sắt. Bác sĩ có lời khuyên nào để khắc phục tình trạng này và giúp hấp thu sắt tốt hơn không? (Bùi Thị Khanh - Hải Phòng)
ThS.BS Dương Thị Phượng: Đây là vấn đề rất phổ biến và hoàn toàn có thể khắc phục được. Để giảm tác dụng phụ và đồng thời tăng cường hấp thu sắt, mẹ bầu có thể áp dụng các lời khuyên sau:
Để giảm tác dụng phụ (táo bón, buồn nôn):
- Thay đổi thời điểm uống: Nếu uống lúc đói gây buồn nôn, bạn có thể thử uống sắt ngay sau một bữa ăn nhẹ. Nếu uống buổi sáng gây khó chịu, có thể chuyển sang uống buổi tối.
- Chia nhỏ liều: Thay vì uống một viên liều cao, hãy hỏi ý kiến bác sĩ để chia thành 2 liều nhỏ trong ngày.
- Uống nhiều nước và ăn nhiều chất xơ: Đây là chìa khóa để chống táo bón. Hãy uống đủ 2-3 lít nước mỗi ngày và ăn nhiều rau xanh, trái cây, khoai lang.
- Vận động nhẹ nhàng: Đi bộ hàng ngày giúp kích thích nhu động ruột và giảm táo bón.
- Đổi loại sắt: Hãy trao đổi với bác sĩ để chuyển sang các loại sắt hữu cơ (như sắt bisglycinate, sắt fumarate, sắt gluconat) thường dễ hấp thu và ít gây tác dụng phụ trên đường tiêu hóa hơn sắt vô cơ (sắt sulfat).
Để tăng cường hấp thu sắt:
- Hãy uống cùng Vitamin C: Như đã đề cập, hãy uống viên sắt cùng một ly nước cam, chanh hoặc ăn trái cây giàu vitamin C.
- Tránh uống sắt cùng lúc với: Sữa và các sản phẩm từ sữa bởi canxi trong sữa cản trở mạnh mẽ sự hấp thu sắt. Mặt khác, không uống sắt cùng với viên uống canxi hoặc cà phê và trà bởi chất tanin trong trà và cà phê cũng cản trở quá trình này.
Lời khuyên quan trọng nhất: Hãy uống sắt và canxi cách nhau ít nhất 2 giờ để đảm bảo cả hai vi chất đều được hấp thu tốt. Đừng ngần ngại trao đổi với bác sĩ về bất kỳ tác dụng phụ nào bạn gặp phải để được tư vấn và điều chỉnh phù hợp.
