Hội chứng ruột kích thích là gì?
Một trong những bệnh lý đường ruột thường gặp nhất ở nước ta cũng như trên thế giới là hội chứng ruột kích thích (Irritable bowel syndrome - IBS). Tỷ lệ mắc bệnh từ 5%- 20% dân số, tỷ lệ này thay đổi theo từng nghiên cứu, theo từng vùng dân cư. Tỷ lệ nữ mắc gấp hai lần nam giới, hoàn cảnh xã hội có ảnh hưởng tới sự phát sinh của IBS. Ở Hoa Kỳ khoảng 20% dân số mắc phải và chi phí điều trị khoảng 8 tỷ đô la hàng năm. Ở Việt Nam chiếm tới 83,38% ở những người bệnh có vấn đề về tiêu hóa. Các nước Âu - Mỹ có tỷ lệ mắc IBS cao hơn ở châu Á và Trung Đông. Bệnh không nguy hiểm đến tính mạng nhưng ảnh hưởng tới chất lượng cuộc sống, bệnh kéo dài làm người bệnh luôn lo lắng căng thẳng mất ngủ, luôn luôn lo sợ bị các bệnh hiểm nghèo khác của ruột.
Có nhiều nghiên cứu trên thế giới đã chứng minh IBS là rối loạn chức năng của ống tiêu hóa nhưng biểu hiện chủ yếu là các triệu chứng của đại tràng. Các rối loạn chức năng của ruột tái đi tái lại nhiều lần mà không tìm thấy các tổn thương về giải phẫu, tổ chức học, sinh hóa ở ruột. Hiện nay, nhờ các thăm dò hiện đại về hình thái và chức năng của ruột trên thực nghiệm và lâm sàng đã dần làm sáng tỏ cơ chế điều chỉnh ống tiêu hóa chủ yếu là sự tác động qua lại giữa hệ thống thần kinh trung ương với hệ thống thần kinh ruột (trục não-ruột) - hệ thống mạng lưới thần kinh (plexuces) hoạt động cùng với nhau để thực hiện nhịp nhàng chức năng bình thường của ruột.
Khi mắc hội chứng ruột kích thích, bệnh nhân thường cảm thấy đau tức vùng bụng dưới
Vì sao mắc bệnh?
Đến nay chưa có một kết luận chính xác về nguyên nhân hội chứng ruột kích thích, nhưng có một số yếu tố nguy cơ khiến gia tăng tỉ lệ mắc bệnh. Sự cảm thụ bất thường chức năng ống tiêu hóa như: Tăng tính nhạy cảm, nội tạng dễ kích thích; Thay đổi tính chịu đựng của ruột, giảm khả năng chịu áp lực của khối thức ăn ở một số đoạn ruột; Rối loạn vận động ruột, tăng hoặc giảm nhu động ruột.
Sự rối loạn chức năng của cơ trơn thành ruột: Cơ trơn thành ruột co bóp nhịp nhàng sẽ tạo ra một sự chênh lệch áp lực giữa từng đoạn ruột để thúc đẩy các chất trong lòng ruột di chuyển theo chiều từ trên xuống với một tốc độ thích hợp. Vì một lý do nào đó mà chức năng cơ trơn bị rối loạn làm tốc độ đẩy ở ruột trở nên quá nhanh hoặc quá chậm. Vận chuyển quá nhanh làm giảm sự hấp thu các chất và nước gây tiêu chảy. Vận chuyển quá chậm làm thức ăn ở lâu trong ruột, sự hấp thu nước tăng gây táo bón, lâu ngày tạo điều kiện thuận lợi cho vi khuẩn phát triển lại gây tiêu chảy. Đó là lý do vì sao người bị hội chứng ruột kích thích thường có những đợt tiêu chảy xen lẫn với táo bón.
Ảnh hưởng của một số hormon ở ống tiêu hóa: Hormon cholecystokinin được cho là nguyên nhân gây ra hội chứng ruột kích thích vì nó làm co cơ trơn dẫn tới tăng nhu động và tăng đau bụng. Chất này được niêm mạc ruột non giải phóng nhiều khi ăn các chất béo hoặc uống magnesulfat. Đây chính là lý do vì sao những người bị hội chứng ruột kích thích được khuyên không nên ăn thức ăn chứa nhiều mỡ, đồ rán, xào...
Sự rối loạn thần kinh ruột: Sự rối loạn trong việc giải phóng các chất kích thích và các chất ức chế dẫn truyền thần kinh ở ruột tạo ra dẫn đến rối loạn sự co bóp nhịp nhàng của ruột non và đại tràng mà dẫn đến các triệu chứng tiêu chảy và táo bón.
Làm thế nào để biết mắc bệnh?
IBS gồm nhiều triệu chứng cơ năng và các triệu chứng thay đổi. Trong các triệu chứng có thể phân thành hai thể loại:
Các triệu chứng về tiêu hóa: Biểu hiện chính là đau bụng, bụng chướng hơi, rối loạn đai tiện, rối loạn phân.
Các triệu chứng ngoài ống tiêu hóa: Phụ thuộc vào thời gian bệnh kéo dài, có thể gặp đau đầu, mất ngủ, các triệu chứng về rối loạn tâm lý (lo lắng, sợ bệnh hiểm nghèo...).
Chẩn đoán IBS dựa vào triệu chứng lâm sàng (các rối loạn chức năng tiêu hóa) như: Hội chứng trào ngược dạ dày-thực quản, chứng khó tiêu, đầy tức bụng; táo bón chức năng, hoặc tiêu chảy chức năng (được gọi là đại tràng co thắt) hoặc đại tràng bị kích thích, hoặc rối loạn chức năng đại tràng.
Theo Hội nghị tiêu hóa quốc tế tại Rome mới đây đã đưa ra tiêu chuẩn chẩn đoán IBS như sau: Đau bụng hoặc cảm giác khó chịu ở bụng kéo dài 12 tuần hoặc trong 12 tháng trước đó, không nhất thiết liên tục nhưng kèm theo các biểu hiện giảm đau bụng sau đại tiện, thay đổi hình dạng khuôn phân, thay đổi số lần đi đại tiện mỗi ngày.
Ngoài các triệu chứng trên có thể gặp thêm các triệu chứng không đặc hiệu, nhưng gợi ý chẩn đoán IBS: Số lần đại tiện không bình thường (trên3 lần/ngày hoặc dưới 3lần/tuần); phân không bình thường (lỏng, cứng, nhão), đại tiện có lúc phải chạy vội vào nhà xí, hoặc phải rặn nhiều, hoặc cảm giác đi chưa hết phân, bụng chướng hơi, cảm giác nặng tức bụng, phân có nhầy mũi nhưng không bao giờ có máu. Các triệu chứng không đặc hiệu này luôn thay đổi theo thời gian, phụ thuộc vào chế độ nghỉ ngơi và thức ăn, đồ uống. Nếu ăn uống các thức ăn không thích hợp ngay lập tức xuất hiện các triệu chứng rối loạn. Nếu ăn kiêng các triệu chứng có thể hết.
Điều trị bệnh như thế nào?
Nhiều nghiên cứu trên thế giới cho thấy bệnh nhân bị IBS dễ tăng nhu động ruột so với người bình thường. Các triệu chứng thường tái đi tái lại, kéo dài nhiều năm, bệnh nhân phải đi khám bệnh nhiều nơi, tâm lý luôn ngờ vực, lo lắng sợ bệnh nặng, bệnh ác tính. Bác sĩ điều trị cần thiết lập mối quan hệ tin cậy, chắc chắn, kiên định với người bệnh, cần giải thích cho bệnh nhân hiểu thấu đáo về IBS làm nhẹ đi sự lo lắng từ các triệu chứng của chính họ, hướng dẫn họ điều trị chi tiết, cẩn thận, tạo lòng tin cho người bệnh.
Khi có triệu chứng rối loạn tiêu hóa nên tránh đồ ăn khó tiêu như bánh ngọt.
Một số lưu ý khi điều trị IBS: Điều trị theo triệu chứng nổi trội là hợp lý và hữu ích. Hiện tại chưa có thuốc riêng biệt nào điều trị dứt hẳn mọi triệu chứng của IBS nhưng sẽ cải thiện tốt hơn chất lượng cuộc sống của người bệnh. Các triệu chứng lâm sàng có thể giảm hoặc mất sau điều trị nhưng rất dễ tái phát. Không nên dùng thuốc kháng sinh, chỉ dùng kháng sinh khi có nhiễm khuẩn ruột.
Chế độ ăn rất quan trọng trong điều trị IBS. Khi đang có triệu chứng rối loạn tiêu hóa nên tránh ăn các thức ăn, nước uống không thích hợp, như: Thức ăn khó tiêu, dễ sinh hơi (khoai, sắn, bánh ngọt nhiều bơ); Hoa quả có nhiều đường (cam, quýt, soài, mít...); Đồ uống nhiều đường và có gas, chất kích thích (rượu, cà phê, gia vị chua cay...); Những thức ăn để lâu, bảo quản không tốt. Nếu có tiêu chảy tránh ăn quá nhiều thức ăn có nhiều chất xơ (rau muống, rau cải, dưa...). Nếu có táo bón thì phải uống nhiều nước, ăn thức ăn nhiều chất xơ.
Chế độ luyện tập rất cần thiết, nhưng phải kiên trì: luyện tập chế độ đại tiện một lần trong ngày, xoa bụng buổi sáng khi ngủ dậy để gây cảm giác muốn đại tiện. Cần luyện tập thư giãn bằng khí công, tập thể dục, đi bộ thường xuyên.
Dùng thuốc điều trị triệu chứng, có thể dùng thuốc chống đau, giảm co thắt như duspataline, no-spa, spasfon... Trong trường hợp táo bón thì dùng thuốc nhuận tràng như forlax, tegaserod, duphalac... Nếu tiêu chảy thì dùng thuốc smecta, actapulgite, imodium... Ngoài ra, bệnh nhân có thể được chỉ định một số thuốc khác như thuốc chống sinh hơi meteospasmyl, pepsan, than hoạt... ; Thuốc an thần kinh như rotunda, seduxen, dogmatyl...
Lưu ý: Dựa vào các triệu chứng lâm sàng và các kết quả khám, xét nghiệm... bác sĩ sẽ xác định mức độ nặng của IBS xử trí cũng như kê đơn thuốc cho từng bệnh nhân.