1. Nguyên nhân gây hội chứng ngủ rũ
Chứng ngủ rũ được chia thành hai loại chính. Để phân định bạn mắc phải loại nào sẽ tùy thuộc vào việc bạn có gặp triệu chứng cataplexy hay không, cụ thể như sau:
- Chứng ngủ rũ loại 1-NT1: đặc trưng bởi triệu chứng cataplexy - mất trương lực cơ đột ngột, có thể được kích hoạt bởi cảm xúc mạnh, do vậy mà NT1 còn được gọi là chứng ngủ rũ với cataplexy. Định lượng nồng độ Hypocretin có trong dịch não tủy đặc biệt thấp. Người bị ngủ rũ loại 1 có những giai đoạn buồn ngủ và cataplexy cực độ diễn ra vào ban ngày.
- Chứng ngủ rũ loại 2-NT2: những người mắc NT1 và NT2 có nhiều triệu chứng tương tự nhau, nhưng người mắc NT2 không có mất trương lục cơ đột ngột. Có khoảng 10% số người ban đầu chẩn đoán là NT2 sau đó xuất hiện cataplexy hoặc định lượng nồng độ hypocretin trong dịch não tủy thấp, họ có thể được phân loại lại là NT1.
Nguyên nhân gây chứng ngủ rũ hiện tại chưa được biết rõ. Những người mắc chứng ngủ rũ loại 1 có lượng hypocretin hóa học thấp. Hypocretin (còn được gọi là orexin) là một peptit thần kinh vùng dưới đồi có tác dụng điều chỉnh sự tỉnh táo và giấc ngủ REM (Ngủ có vận động nhãn cầu nhanh) trong chu kỳ giấc ngủ.
- Nghiên cứu cho thấy sự giảm nồng độ Hypocretin trong dịch não tủy ở những người mắc NT1. Hiện tại chưa tìm được nguyên nhân giải thích đầy đủ cho sự mất các tế bào sản xuất hypocretin trong não.
- Chứng ngủ rũ có thể có yếu tố di truyền.
- Một số nghiên cứu đứa ra mối liên quan tiếp xúc với virus H1N1 và một dạng vaccine H1N1 có liên quan tới chứng ngủ rũ, nhưng chưa rõ cơ chế.
Ngoài ra, một số yếu tố nguy cơ khác cũng được cho rằng là nguyên nhân gây nên chứng ngủ rũ như:
- Khiếm khuyết di truyền ở não làm ngăn cản sự sản xuất hypocretin từ khi sinh ra.
- Thay đổi nội tiết tố xảy ra ở tuổi dậy thì hoặc thời kỳ mãn kinh làm giảm tiết hypocretin.
- Trải qua tình trạng căng thẳng nghiêm trọng.
- Thay đổi giờ giấc ngủ đột ngột chẳng hạn như bị trái múi giờ làm não chưa thích nghi dẫn đến rối loạn tiết hypocretin.
- Nhiễm trùng như nhiễm trùng liên cầu khuẩn.
Triệu chứng ngủ rũ có thể gây ra những tác động đáng chú ý vào cả ban đêm và ban ngày với cường độ, tần suất khác nhau.
Tiêm phòng vaccine cúm Pandemrix phòng bệnh cúm lợn A/H1N1 cũng làm rối loạn hệ miễn dịch tạm thời và gây ra chứng ngủ rũ ở trẻ em.
2. Triệu chứng hội chứng ngủ rũ
Hội chứng ngủ rũ thường bắt đầu biểu hiện triệu chứng vào những năm giữa độ tuổi thiếu niên, mặc dù không quá phổ biến. Đây không phải là bệnh lý đe dọa trực tiếp đến tính mạng của người bệnh. Thế nhưng các đợt ngủ rũ có thể dẫn đến tai nạn, khiến người bệnh bị thương tích, thậm chí là tử vong. Bên cạnh đó, người mắc chứng ngủ rũ còn gặp khó khăn khi học tập, làm việc, ảnh hưởng đến các mối quan hệ xã hội…
Triệu chứng ngủ rũ có thể gây ra những tác động đáng chú ý vào cả ban đêm và ban ngày với cường độ, tần suất khác nhau. Dưới đây là các triệu chứng ngủ rũ phổ biến:
- Tình trạng buồn ngủ một cách quá mức vào ban ngày (EDS): EDS được xem là triệu chứng chính của hội chứng ngủ rũ, ảnh hưởng đến tất cả những ai đang bị căn bệnh này. EDS liên quan đến sự thôi thúc cảm giác buồn ngủ mà bản thân bạn có thể cảm nhận nhưng không cưỡng lại được. EDS thường xuyên phát sinh trong những tình huống đơn điệu. Buồn ngủ nghiêm trọng khiến người bệnh mất tập trung. Chứng ngủ rũ có thể tạo ra cơn buồn ngủ, bao gồm cả việc làm bạn ngủ thiếp đi mà không xuất hiện dấu hiệu báo trước. Người bị ngủ rũ thường thấy sảng khoái tạm thời sau những giấc ngủ ngắn.
- Giấc ngủ ban đêm bị gián đoạn: Tình trạng này có thể xuất hiện ở người bị chứng ngủ rũ, thức dậy nhiều lần vào ban đêm. Những vấn đề khó chịu khác về giấc ngủ như ngưng thở khi ngủ, cử động cơ thể quá mức cũng xuất hiện phổ biến hơn ở người có sử dụng thuốc ngủ.
- Giấc ngủ rời rạc: Người bị chứng ngủ rũ cảm thấy buồn ngủ quá mức vào ban ngày nhưng lại khó đi vào giấc ngủ hoặc/và không ngủ được vào ban đêm.
- Hay bị bóng đè: Tỷ lệ bị bóng đè tăng cao hơn ở người mắc hội chứng ngủ rũ. Đó chính là tình trạng không thể di chuyển xảy ra trong lúc ngủ hoặc khi thức dậy.
- Ảo giác liên quan đến giấc ngủ: Hình ảnh sống động có thể xuất hiện khi đang ngủ hay lúc thức dậy. Tình trạng này có thể đi kèm với chứng tê liệt khi ngủ.
3. Hội chứng ngủ rũ có lây không?
Hiện nay, nguyên nhân chính xác gây ra hội chứng bệnh ngủ rũ vẫn chưa được biết đến. Thế nhưng hầu hết người bệnh bị ngủ rũ loại 1 đều gặp tình trạng giảm lượng protein hypocretin trong não. Một trong những chức năng của hypocretin là điều chỉnh chu kỳ đánh thức giấc ngủ. Do vậy, không phải bệnh lây nhiễm nên hội chứng ngủ rũ không lây.
4. Phòng ngừa hội chứng ngủ rũ
Trên thực tế, chúng ta không thể đoán trước được chứng ngủ rũ trong hầu hết các trường hợp. Vì thế, hiện không có cách để làm giảm nguy cơ phát triển hay ngăn chặn bệnh xảy ra. Nếu chẳng may mắc bệnh thì bạn cần tuân thủ đúng theo phác đồ chữa trị của bác sĩ cũng như áp dụng thêm các cách khắc phục triệu chứng tại nhà như đã đề cập ở trên.
Ngoài ra để ngăn chặn chứng ngủ rũ, bạn có thể bắt đầu bằng việc thay đổi lối sống khoa học hơn như:
- Lập thời gian biểu cho việc ngủ nghỉ, làm việc và thức dậy mỗi ngày, kể cả ngày nghỉ.
- Nghỉ ngơi đầy đủ: Mỗi ngày, bạn nên chợp mắt tầm 15 đến 20 phút vào đúng vào một thời điểm nào đó vào ban ngày. Điều này giúp não bộ thư giãn và tăng khả năng ngăn chặn cơn buồn ngủ do chứng ngủ rũ đến bất ngờ.
- Không dùng thuốc lá, các chất kích thích hay bia rượu vào buổi tối vì sẽ ảnh hưởng làm chứng ngủ rũ trở nên nghiêm trọng hơn.
- Tập thể dục thường xuyên và tốt nhất trước khi đi ngủ khoảng 4 đến 5 tiếng để kích thích ngủ ngon hơn vào ban đêm và tỉnh táo vào ban ngày.
5. Điều trị hội chứng ngủ rũ
Hiện chưa có phương pháp chữa trị dứt điểm chứng ngủ rũ. Thế nhưng việc điều trị có thể giúp người bệnh làm giảm bớt các triệu chứng, góp phần cải thiện chất lượng cuộc sống. Cụ thể, các cách đang được áp dụng để chữa bệnh ngủ rũ gồm có:
- Dùng thuốc chữa chứng ngủ rũ: Những loại thuốc mà bác sĩ có thể kê đơn để chữa chứng bệnh ngủ rũ bao gồm: Chất kích thích để điều trị triệu chứng buồn ngủ. Thuốc chống trầm cảm chữa các vấn đề với giấc ngủ REM. Natri oxybate (Xywav, Xyrem) để chữa trị chứng cataplexy. Solriamfetol (Sunosi) hoặc Pitolisant (Wakix) để giúp người bệnh tỉnh táo trong khoảng thời gian dài hơn.
- Phương pháp điều trị thay thế bao gồm: xoa bóp được đánh giá là có thể góp phần giúp người bệnh cải thiện giấc ngủ. Bên cạnh đó, liệu pháp thư giãn bằng thiền cũng giúp người bị ngủ rũ giảm tần suất gặp tình trạng tê liệt khi ngủ. Lưu ý, trước khi áp dụng bất kỳ phương pháp chữa trị thay thế nào bạn cũng cần tham khảo ý kiến của bác sĩ.
Biện pháp khắc phục chứng ngủ rũ tại nhà: Một số thay đổi trong lối sống cũng góp phần làm giảm những triệu chứng của bệnh ngủ rũ, cụ thể như sau: Tránh xa nicotin, rượu, caffein. Nên chia nhỏ các bữa ăn và tập thể dục thường xuyên. Hãy cố gắng đi ngủ, thức dậy vào cùng một thời điểm mỗi ngày. Thực hiện nhiều giấc ngủ ngắn trong ngày. Mỗi giấc ngủ ngắn kéo dài khoảng 10 – 15 phút.
