1. Nguyên nhân gây hội chứng Cushing
Hội chứng Cushing là tình trạng tăng quá mức hormone Corticoid kéo dài. Là một bệnh nội tiết do rối loạn sản xuất hormone vỏ thượng thận gây tăng mạn tính hormone Glucocorticoids không kìm hãm được.
Nguyên nhân thường gặp nhất trong lâm sàng nội khoa là hội chứng Cushing do thuốc. Các nguyên nhân khác là do rối loạn chức năng đồi – yên, tuyến yên, bệnh lý tuyến thượng thận hoặc do sự tiết hormone kích thích vỏ thượng thận (ACTH) lạc chỗ.
Hội chứng Cushing không phụ thuộc ACTH tuyến yên:
- U tế bào tuyến lành tính (adenoma).
- Ung thư vỏ tuyến thượng thận (carcinoma).
Hội chứng Cushing phụ thuộc ACTH tuyến yên:
- U tế bào ưa kiềm của thùy trước tuyến yên.
- Rối loạn chức năng đồi – yên.
Hội chứng ACTH hoặc CRH (Hormon giải phóng ACTH) ngoại sinh do: Ung thư phổi, tuyến ức, dạ dày, tử cung…
2. Triệu chứng của hội chứng Cushing
Thay đổi về hình thể và béo là triệu chứng thường gặp nhất, do sự tăng lắng đọng mỡ. Phân bố tổ chức mỡ cũng thay đổi với sự tăng trưởng ở màng bụng (béo trung tâm/béo thân), trung thất, dưới da mặt (mặt tròn như mặt trăng), trên xương đòn (dấu hiệu cổ áo), hố thái dương, cổ, gáy (cổ trâu).
Thay đổi ở da: Thường gặp đỏ da và da mỏng. Nguyên nhân do teo lớp thượng bì và tổ chức dưới da, kết hợp giãn mạch dưới da. Những vết rạn da màu đỏ tím, rộng từ 0,5 – 2cm, sờ có cảm giác lõm so với mặt da bình thường, vị trí thường ở bụng, mông, đùi, nếp lằn vú, nách, khoeo, trường hợp nặng có thể rạn da toàn thân.
Rậm lông và nhiều mụn trứng cá do tăng tiết Androgen. Triệu chứng này xuất hiện chủ yếu ở nữ. Lông tơ mọc nhiều ở mặt, cũng có thể ở bụng, ngực, vú, đùi, tóc cũng rậm hơn.
Tăng huyết áp cả tối đa và tối thiểu.
Rối loạn sinh dục do tăng Androgen ở nữ và tăng Cortisol ở nam. Phụ nữ còn hoạt động sinh dục bị mất kinh hoặc bị rối loạn kinh nguyệt, vô sinh. Âm vật to hiếm gặp, nam giới thường giảm khả năng tình dục.
Rối loạn thần kinh tâm lý: Hầu hết người bệnh đều có dễ xúc động, thay đổi cảm xúc, chán nản, mất ngủ, lo lắng, giảm trí nhớ và sự tập trung.
Yếu teo cơ gốc chi nhưng cơ lực ngọn chi vẫn bình thường. Nguyên nhân là do tăng quá trình dị hóa, giảm quá trình tổng hợp protein và hạ kali máu.
Tinh trạng loãng xương, người bệnh thường bị đau xương như: Cột sống, xương dài, có thể gãy xương, bệnh lý ở cột sống, xương sườn, xương bàn chân.
Sỏi đường tiết niệu do tăng thải calci qua đường tiểu, đôi khi có cơn đau quặn thận điển hình.
Mặc dù hiếm gặp nhưng người bệnh có thể có đái tháo đường.
Phân biệt hội chứng Cushing với các bệnh khác:
- Cần phân biệt với béo phì, trầm cảm và bệnh cấp tính: Béo phì nặng ít gặp trong hội chứng Cushing, béo phì thường ở toàn thân chứ không phải chỉ béo thân.
- Bài tiết Cortisol niệu bình thường hoặc tăng nhẹ, nồng độ cortisol máu bình thường. Bệnh nhân trầm cảm thường có Cortisol niệu tăng nhẹ, rối loạn nhịp ngày đêm, không có biểu hiện lâm sàng của hội chứng Cushing. Bệnh nhân có bệnh cấp tính thường có bất thường về xét nghiệm và không ức chế được bằng Dexamethasone vì các stress chính (như sốt, đau) đã phá vỡ điều chỉnh bài tiết ACTH.
- Hội chứng Cushing do thuốc do sử dụng Corticoid: Nồng độ Cortisol máu thấp do do trục tuyến yên – thượng thận bị ức chế. Cushing do thuốc thường liên quan đến tổng liều Corticoid sử dụng, thời gian bán hủy của thuốc, thời gian điều trị và thời gian sử dụng thuốc trong ngày. Sử dụng Corticoid buổi chiều và buổi tối dễ bị Cushing hơn dùng Corticoid chỉ một lần buổi sáng.
Hội chứng Cushing là tình trạng tăng quá mức hormone Corticoid kéo dài.
3. Hội chứng Cushing có lây không?
Hội chứng Cushing là một bệnh nội tiết do rối loạn sản xuất hormone vỏ thượng thận gây tăng mạn tính hormone Glucocorticoids không kìm hãm được… không phải là bệnh lây nhiễm nên không lây.
4. Phòng ngừa hội chứng Cushing
Trước hết luôn sử dụng thuốc theo chỉ định của bác sĩ, không tự ý dùng quá nhiều thuốc chứa Steroid trong thời gian dài. Các thuốc không được bác sĩ kê toa (kể cả thuốc đông y) trong điều trị các bệnh lý xương khớp, hoặc thuốc trị cảm ho, sổ mũi, viêm xoang… có tác dụng kháng viêm, giảm đau mạnh đều có nguồn gốc từ Corticoid. Do đó, nếu bệnh nhân tự ý mua về dùng một cách tùy tiện không theo sự kiểm soát chặt chẽ của bác sĩ, rất dễ gây ra hội chứng giả Cushing.
- Trong chế độ ăn nên tiêu thụ ít mỡ và năng lượng. Tăng cường chất đạm và rau củ quả trong mỗi bữa ăn hàng ngày.
- Tăng cường vận động, luyện tập thể dục thể thao.
- Khám sức khỏe định kỳ.
Với các trường hợp bệnh nhân phải điều trị bằng các thuốc có nguồn gốc Corticoid lâu dài như: Hội chứng thận hư, bệnh tự miễn, hen phế quản, bệnh lý khớp… thì cần kiên trì sử dụng thuốc theo đơn của bác sĩ.
Ngoài ra, cần tái khám đúng hẹn để được điều chỉnh thuốc phù hợp, không dùng lại đơn thuốc cũ. Cũng không nên vì sốt ruột mà bỏ thuốc đã được kê toa để tìm phương pháp điều trị khác. Không uống thêm thuốc khác theo lời mách bảo mà gây hậu quả nặng nề hơn.
5. Điều trị hội chứng Cushing
Để điều trị hội chứng Cushing hiệu quả cần xác định được nguyên nhân gây bệnh.
Nếu là bệnh Cushing (quá sản thượng thận hai bên do bệnh lý đồi – yên)
Phương pháp phẫu thuật khối u tuyến yên qua xương bướm là tối ưu nhất. Cần phải điều trị thay thế bằng Hydrocortison. Cắt thượng thận hai bên toàn phần hoặc bán phần.
Tia xạ tuyến yên chỉ định trong bệnh Cushing do tuyến yên.
Người bệnh không có chỉ định phẫu thuật hoặc tia xạ có thể áp dụng điều trị bằng thuốc:
- Ketoconazol (Nizorale) 200mg/6giờ/lần, dùng thuốc này phải kiểm tra chức năng gan thường xuyên.
- Metyrapon: Ngày 2g chia 2 lần, tăng liều điều trị phụ thuộc vào đáp ứng lâm sàng.
- Aminoglutethimiad: 25mg ngày uống 2 – 3 lần.
- Một số thuốc khác: Mifepriston, Octreotid, Etomidat…
- Điều trị các bệnh phối hợp nếu có, nâng cao thể trạng…
- Nếu là Adenoma thượng thận thì chỉ định phẫu thuật tuyệt đối.
- Nếu là ung thư thượng thận cần phẫu thuật cắt bỏ khối u và phối hợp tia xạ trị liệu. Miotan dùng 6 – 12g/ngày, chú ý kiểm tra chức năng gan thận.
- Nếu hội chứng ACTH ngoại sinh, khối u tiết ACTH nên cắt bỏ và phối hợp điều trị nội khoa bằng Ketoconazol hoặc Miotan hoặc phối hợp cả hai.
Tóm lại: Cushing là hội chứng gồm tập hợp của hàng loạt dấu hiệu có liên quan đến tình trạng gia tăng nồng độ Glucocorticoid trong máu suốt một thời gian dài, khiến cho sức khỏe phải chịu những ảnh hưởng tiêu cực. Vì vậy, hãy kiên hệ với bác sĩ nếu có các triệu chứng gợi ý hội chứng Cushing, đặc biệt là nếu đang dùng thuốc Corticosteroid để điều trị một tình trạng bệnh, như hen suyễn, viêm khớp, các bệnh lý tự miễn.
Chế độ ăn giảm dầu mỡ và calories hơn, tăng cường rau quả trong bữa ăn. Tăng cường vận động, luyện tập thể dục thể thao. Sử dụng thuốc theo chỉ định của bác sĩ, không tự ý dùng quá nhiều thuốc chứa Steroid trong thời gian dài. Khám sức khỏe định kỳ để kiểm tra tình trạng huyết áp, đường huyết, mật độ xương.
