Hoạt thạch là loại khoáng sản thiên nhiên, khai thác từ mỏ, rửa sạch, loại bỏ đất cát và tạp chất là được. Hoạt thạch còn gọi là bột talc, trắng mịn, không tan trong nước, khó bị acid phá hủy, có trong phấn xoa rôm, phấn bôi mặt, xà phòng đánh răng và bao viên thuốc.
Vị ngọt, tính hàn; vào kinh vị và bàng quang, hoạt thạch có tác dụng thanh nhiệt, lợi thấp, thanh thử thấp. Chữa các chứng lâm, thử thấp, thấp ôn, chàm lở, rôm sảy. Liều dùng và cách dùng: 8 - 24g theo đường uống.
Hoạt thạch được dùng làm thuốc trị các chứng bệnh:
Lợi niệu thông lâm:
Bài 1 - Bột hoạt thạch: hoạt thạch 24g, đông quỳ tử 16g, xa tiền tử 16g, thông thảo 12g. Sắc uống. Trị chứng thấp nhiệt ứ đọng ở dưới, tiểu tiện không lợi hoặc đái nhỏ giọt, đái dắt, nóng buốt.
Bài 2 - Bát chính tán: hoạt thạch, mộc thông, cù mạch, xa tiền tử, biển súc, chi tử đại hoàng, chích thảo: liều lượng bằng nhau, tất cả tán bột mịn. Mỗi lần uống 6 - 12g, uống với nước sắc đăng tâm thảo. Chữa viêm cầu thận, viêm bể thận, sỏi tiết niệu. Gia giảm: nếu tiểu tiện ra máu, thêm tiểu kế, hạn liên thảo, bạch mao căn; nếu có nhiều sỏi, thêm hải kim sa, kim tiền thảo, kê nội kim.
Bài 3: hoạt thạch 24g, diêm tiêu 14g, cam thảo 4g, uất kim 8g, phèn chua 7g: trộn đều. Ngày uống 2 lần, mỗi lần 6g; uống liên tục 2 tuần cho đến khi hết triệu chứng. Trị sỏi túi mật.
Hoạt thạch trị bí tiểu, mụn lở.
Thanh nhiệt giải thử:
Bài 1 - Thuốc bột Lục nhất tán: bột hoạt thạch 6 phần, bột cam thảo 1 phần: Nghiền chung thành bột mịn. Ngày uống 2 lần, mỗi lần 20g; thả bột vào nước, khuấy cho nổi bọt, cho uống. Hạ sốt nóng, giải cảm khi bị cảm nắng, say nắng (thử nhiệt), khó chịu, miệng khát, tiểu dắt, nước tiểu đỏ. Một số báo cáo dùng Lục nhất tán để chữa sốt xuất huyết thời kỳ đầu có hiệu quả tốt.
Bài 2 - Bột Thiên thủy: hoạt thạch 20g, cam thảo 10g, hoài sơn 40g: Sắc uống. Trị các chứng bệnh tiêu chảy, bí tiểu, tiểu đỏ... do thấp nhiệt, sốt nóng về mùa hè, miệng khát, khó chịu, tiểu tiện không lợi.
Trừ thấp, khỏi mụn lở: Trị eczema, lở loét ướt.
Bài 1: hoạt thạch 12g, bạch phàn 4g, hoàng bá 4g. Các vị nghiền thành bột. Dùng ngoài. Trị eczema, lở loét ướt.
Bài 2: hoạt thạch 63g, bạc hà 4g, bạch chỉ 4g. Các vị nghiền thành bột mịn. Bọc vải rắc lên bên ngoài chỗ bị phồng rộp (chưa chảy nước).
Kiêng kỵ: người tỳ hư, sức yếu, hoạt tinh, hao tổn tân dịch do nóng sốt, phụ nữ có thai không được uống.