Hoàn thiện cơ chế kiểm soát khai thác và buôn bán dược liệu tự nhiên

Việt Nam là quốc gia có nguồn tài nguyên dược liệu phong phú với hơn 5.000 loài cây thuốc. Cộng đồng các dân tộc có nhiều kinh nghiệm sử dụng cây thuốc, bài thuốc trong chăm sóc sức khỏe ban đầu.

Tuy nhiên, do khai thác trong nhiều năm không chú ý đến tái sinh và nhiều nguyên nhân đã dẫn đến trữ lượng các loài cây thuốc trong tự nhiên bị suy giảm, nhiều loài đứng trước nguy cơ bị tuyệt chủng.

Tình trạng khai thác tự phát, buôn bán thiếu kiểm soát và chưa có quy hoạch vùng khai thác rõ ràng nên đã ảnh hưởng đến hệ sinh thái, mất nguồn gen cây thuốc quý.

Việc hoàn thiện cơ chế kiểm soát khai thác và thương mại dược liệu tự nhiên trở thành yêu cầu cấp bách, nhằm xây dựng hành lang pháp lý vững chắc, vừa bảo tồn vừa phát huy giá trị Y học cổ truyền Việt Nam.

1. Thực trạng khai thác và buôn bán dược liệu tự nhiên

Hiện nay, khoảng 70 - 80% nguyên liệu sử dụng trong sản xuất thuốc y học cổ truyền ở nước ta vẫn có nguồn gốc từ khai thác tự nhiên. Nhiều loại dược liệu quý như ba kích, sa nhân, hoàng liên, hoàng liên ô rô, bảy lá một hoa, sâm ngọc linh, sâm lai châu, tam thất hoang, lan kim tuyến, lan một lá, đảng sâm, hà thủ ô đỏ... đang bị thu hái và nhiều loài đã đứng trước nguy cơ bị tuyệt chủng.

Sự thiếu hụt cơ chế giám sát từ khâu thu hái, vận chuyển đến tiêu thụ khiến tình trạng buôn bán dược liệu không rõ nguồn gốc, khai thác chưa có quy trình kỹ thuật… Điều này không chỉ làm giảm chất lượng nguồn nguyên liệu sản xuất thuốc, chất lượng sản phẩm từ dược liệu mà còn ảnh hưởng đến niềm tin của người dân vào y học cổ truyền.

Mặc dù hệ thống pháp luật về quản lý dược liệu đã có bước tiến với Luật Dược 2016, Nghị định 54/2017/NĐ-CP hay Chiến lược phát triển y dược cổ truyền đến năm 2030, song cơ chế giám sát thực thi vẫn còn lỏng lẻo, phân cấp trách nhiệm chưa rõ ràng.

Thực tế, chúng ta vẫn thiếu các tiêu chuẩn thống nhất về chất lượng và truy xuất nguồn gốc dược liệu; quy hoạch vùng khai thác, vùng trồng cây dược liệu chưa gắn với lợi thế sinh thái từng địa phương; năng lực kiểm nghiệm chất lượng dược liệu ở nhiều địa phương còn hạn chế; và cơ chế phối hợp liên ngành giữa Y tế, Nông nghiệp, Công Thương, Tài nguyên - Môi trường chưa thật sự hiệu quả, dẫn đến chồng chéo trong quản lý.

2. Hướng đi cho kiểm soát khai thác và buôn bán dược liệu

Để khắc phục tình trạng này, cần đồng thời hoàn thiện khung pháp lý, quy hoạch vùng khai thác bền vững, phát triển vùng trồng cây dược liệu chất lượng cao và tăng cường giám sát chất lượng dược liệu.

2.1. Xây dựng hành lang pháp lý và cơ chế thực thi

- Rà soát, bổ sung quy định cụ thể về giấy phép khai thác, hạn ngạch, thời vụ thu hái đối với từng loại dược liệu tự nhiên.

- Áp dụng cơ chế truy xuất nguồn gốc điện tử cho toàn chuỗi giá trị dược liệu: từ vùng khai thác - thu hái - sơ chế - lưu thông - sử dụng.

- Tăng cường chế tài xử phạt hành vi buôn bán dược liệu giả, nhập lậu hoặc không rõ nguồn gốc, đồng thời khuyến khích doanh nghiệp đăng ký thương hiệu dược liệu Việt Nam đạt chuẩn GACP-WHO.

- Quy hoạch vùng khai thác các loài cây thuốc tự nhiên có nhu cầu và có giá trị kinh tế cao để chủ động nguồn nguyên liệu làm thuốc.

2.2. Phát triển vùng trồng dược liệu bền vững

- Đẩy mạnh chuyển đổi từ khai thác tự nhiên sang trồng trọt có kiểm soát, đặc biệt tại các vùng núi phía Bắc, Tây Nguyên, Bắc Trung Bộ, Đông Nam Bộ, nơi có tiềm năng lớn về dược liệu.

- Hỗ trợ kỹ thuật, tín dụng và chính sách bao tiêu sản phẩm cho nông dân trồng dược liệu đạt chuẩn.

- Xây dựng ngân hàng gen và cơ sở dữ liệu quốc gia về dược liệu, nhằm bảo tồn và phát triển bền vững các loài cây thuốc có giá trị kinh tế, chú trọng các loài đặc hữu, quý, hiếm, có nguy cơ tuyệt chủng.

2.3. Tăng cường kiểm nghiệm, minh bạch thị trường

- Xây dựng cơ sở dữ liệu thông tin chính xác và đầy đủ về dược liệu.

- Mở rộng mạng lưới phòng kiểm nghiệm dược liệu vùng đạt chuẩn ISO/IEC 17025.

- Đẩy mạnh số hóa và công khai danh mục dược liệu lưu hành hợp pháp.

- Kết nối dữ liệu giữa các cơ quan quản lý để phát hiện, cảnh báo sớm hàng giả, hàng kém chất lượng.

3. Bảo tồn và phát huy giá trị Y học cổ truyền Việt Nam

Kiểm soát khai thác và buôn bán dược liệu không chỉ là vấn đề kinh tế - môi trường, mà còn mang ý nghĩa bảo tồn tri thức và giá trị văn hóa của Y học cổ truyền Việt Nam.

Một hệ thống dược liệu minh bạch, an toàn sẽ:

- Góp phần nâng cao uy tín của thuốc Y học cổ truyền Việt Nam trên thị trường quốc tế.

- Tạo điều kiện để kết hợp y học cổ truyền và y học hiện đại trong chăm sóc sức khỏe cộng đồng.

- Thúc đẩy nghiên cứu, phát triển sản phẩm dược liệu đặc trưng vùng miền, tạo giá trị gia tăng cao và phát triển bền vững.

Việc hoàn thiện cơ chế kiểm soát khai thác và buôn bán dược liệu tự nhiên không chỉ nhằm quản lý nguồn tài nguyên sinh học hiệu quả, mà còn là bước đi chiến lược trong bảo tồn và phát huy tinh hoa y học cổ truyền Việt Nam. Để làm được điều đó, cần sự phối hợp chặt chẽ giữa Nhà nước, nhà khoa học, doanh nghiệp và cộng đồng dân cư bản địa, cùng xây dựng chuỗi giá trị dược liệu minh bạch, bền vững và mang bản sắc Việt Nam.

Xem thêm video đang được quan tâm: