10 năm sau khi từ trần, Lưu Công Nhân (1930 - 2007) trở lại rạng rỡ và kiêu hãnh với triển lãm (TL) cá nhân quy mô đầu tiên không chỉ sau một thập kỷ qua mà sau rất nhiều năm ông không trưng bày tranh tại Hà Nội.
56 tác phẩm đa dạng cùng bút tích về chất liệu, chủ đề bày tại không gian 2.000m2 của tầng hầm Trung tâm Thương mại Vincom, một “thành phố nhỏ” đầy đủ, tiện ích; trong đó không quên nâng cao dân trí, thỏa mãn nhu cầu thượng tầng của xã hội bằng việc xây dựng Trung tâm Nghệ thuật đương đại Vincom (VCCA). Lưu Công Nhân và “Nét” đang diễn ra từ ngày 25/8 đến hết 24/9/2017 (mở cửa tự do) - là sự kiện đầu tiên thuộc dòng Triển lãm Giáo dục (Public Exhibition) đem tới cho công chúng cơ hội tìm hiểu sâu hơn về các nghệ sĩ bậc thầy, thành danh hoặc triển vọng của hội họa Việt Nam.
Những ngày tháng cuối cùng, họa sĩ Lưu Công Nhân vẫn vẽ tranh. Ảnh: Lưu Quốc Bình
Chiếm số lượng gần trọn TL là 52 tác phẩm của danh họa được chọn từ hơn 400 bức thuộc bộ sưu tập (BST) tranh Lưu Công Nhân lớn nhất hiện nay của nhà sưu tập Nguyễn Phúc Hưởng (SN 1957 tại Hà Nội) - người gốc Bắc sống lâu năm tại quận 3, TP. Hồ Chí Minh. Bắt đầu có tranh Lưu Công Nhân từ 1990, không chỉ ngưỡng mộ, Nguyễn Phúc Hưởng còn gần gũi danh họa và là bạn của nhà sưu tập cổ vật Lưu Quốc Bình - con trai thứ của ông. 27 năm tích lũy tranh, ở tuổi 60, lần đầu Nguyễn Phúc Hưởng mới công bố phần trích từ BST quy mô của mình. Từ 6 tháng trước, khi nhận lời làm giám tuyển TL này, họa sĩ Lê Thiết Cương đã bay vào Sài Gòn chọn tranh, đo kích thước tác phẩm cẩn thận, trở về Hà Nội đặt làm bo và khung. Từng bức tranh dùng bo gì, màu bo, màu - kiểu khung thế nào đều được Lê Thiết Cương giám sát chu đáo. Cuối tháng 7, khi thực hiện xong hợp đồng bảo hiểm, 52 tác phẩm của Lưu Công Nhân được chuyển ra Hà Nội để lồng khung. Tất cả tranh sẽ trở về với nhà sưu tập với khung treo hoàn chỉnh như lúc trưng bày - quà tặng của nhà tổ chức. Đặc biệt, tại đây, công chúng sẽ được thưởng lãm một trong các tác phẩm nổi tiếng nhất của Lưu Công Nhân thời trẻ là Bình dân học vụ (sơn dầu khổ 160x 30cm, vẽ năm 1955).
Bên cạnh BST của Nguyễn Phúc Hưởng là chủ đạo, đây cũng là dịp hiếm hoi để công chúng chiêm ngưỡng tác phẩm Những cô gái công trường thuộc bộ sưu tập của Apricot (doanh nhân Ngô Tấn Trọng Nghĩa), Lê Thiết Cương, Đào Hải Phong, Nguyễn Mai Lan. Những tác phẩm được giải cao trong nước và được xem là tiêu biểu hay trưng bày tại Bảo tàng Mỹ thuật Việt Nam của Lưu Công Nhân đều là tả thực: Một buổi cày (82x105cm, 1960, sơn dầu trên vải, Hành quân (130x97cm, 1950, sơn dầu trên vải), Cổng nhà mẹ (51x33cm, 1995, giấy điệp).
Tranh ông dù vẽ hiện thực vẫn đầy chất thơ, sự khoáng hoạt, mơ mộng và dung chứa đối lập: giản dị, chân quê và sang trọng, gợi cảm. Không cần nhìn cành diên vỹ tím mà ông vẽ với cảm hứng nhớ Van Gogh, đâu chỉ ngắm thiếu nữ mặc áo hoa được chọn in trên thiếp mời, bên các giai nhân còn có chân dung người vợ - dược sĩ Trần Thị Phi Phụng, các tĩnh vật, lọ, bình, đèn - ấm chén... của ông trông rất châu Âu mà vẫn Á Đông. Nét thoáng bay, bố cục và hình ảnh chặt mà vẫn gợi mở. Lưu Công Nhân với bút pháp hiện đại đã truyền tài hoa vào hình và màu để làm nên một thế giới đầy bay bổng, tràn sức sống. Tôi đã gặp tranh Lưu Công Nhân trong khách sạn Faifo cửa ga Đà Nẵng, tranh trong nhà thi sĩ Thi Hoàng Hải Phòng; thấy cô gái “nằm nude” bên dương cầm phòng khách tư gia nhạc sĩ Hồng Đăng bên sông Hồng. Lưu Công Nhân đi nhiều, vẽ nhiều và hào phóng tặng tranh cho bạn bè trong mối quảng giao liên tài. Sự hân hoan, gìn giữ của những người được tặng tranh, thỏa mãn cho khán giả cơ may thưởng ngoạn khi danh họa “gieo rắc” tinh hoa nghệ thuật ở khắp nơi qua biên giới, để người mộ điệu lẫn kẻ ngoại đạo đều được thấy tác phẩm của ông, được đến gần hội họa không chỉ qua các phòng TL. Căn cước nghệ thuật của Lưu Công Nhân đã xuất khẩu tên tuổi ông, góp phần vang danh Việt Nam khi đoạt Giải thưởng triển lãm quốc tế Vienne Biennal V, 1959), Moskva (1958, 1990), Warsaw (1958, 1960, 1985) Prague (1960), Berlin (1964), Bucarest (1968), Paris (1980)...
29 bức tranh nude - mảng chính của TL là sở trường của Lưu Công Nhân. Người đào hoa, duy mỹ ấy đã hoàn thành xuất sắc sứ mệnh tôn vinh phái đẹp lên đến đỉnh cao của sự nghiệp ông cũng như đề tài này. Sự cởi mở, tự tin ở chính mình và tư duy nghệ thuật cập nhật của một tinh thần sống trẻ trung, tha thiết với đời khiến Lưu Công Nhân, bằng cây cọ đã làm nên “phép tiên”, khiến người xem thấy nhân vật trong tranh ông như đang thở, đang đối diện, đang ùa ra thế giới này. Được cho là chịu ảnh hưởng từ họa sĩ người Pháp Auguste Renoir (1841 -1919) về phong cách biểu hiện, luôn đề cao vẻ đẹp tự nhiên, nhất là vẻ đẹp cơ thể của người phụ nữ, song bản sắc của Lưu, một nghệ sĩ chịu chơi, một tay chơi có hạng không bao giờ là bản sao, thậm chí không “thừa cơ” nhân bản cả chính mình bằng việc vẽ hàng loạt tác phẩm bán chạy. Sinh tại Phú Thọ và cũng được đào tạo mỹ thuật tại đây; cuối đời, họa sĩ sống tại biệt thự ở Đà Lạt, song chất Bắc, kẻ sĩ Bắc Hà chưa hề phai nhạt nơi ông.
Các tác phẩm được giới thiệu tại “Nét” thuộc nhiều nhóm đề tài: chân dung nữ, khỏa thân (nude), gia đình, phong cảnh thôn quê, tĩnh vật, trên các chất liệu đa dạng như sơn dầu, bột màu trên giấy điệp, màu nước trên giấy, mực nho trên giấy, giấy điệp và giấy dó, màu nước, màu sáp trên giấy, màu nước và phấn dầu trên giấy, ký họa than chì và ký họa bút sắt...
Tốt nghiệp Trường cao đẳng Mỹ thuật Hà Nội (nay là Đại học Mỹ thuật Việt Nam) khóa kháng chiến tại Việt Bắc (1950-1953), Lưu Công Nhân (1931-2007) là một trong các học trò xuất sắc nhất của danh họa Tô Ngọc Vân (Hiệu trưởng của trường). Ông góp phần định hình nền mỹ thuật hiện đại Việt Nam trên bản đồ thế giới.
Thiếu nữ mùa xuân (81x100cm, 1976, sơn dầu), bức tranh được chọn in thiếp mời triển lãm.
Chết không bao giờ là kết thúc với những tài danh, khi toàn bộ tâm hồn, trái tim, khối óc của họ dồn tác phẩm để đời, sáng tạo kiệt tác bất hủ. Trái tim Lưu Công Nhân ngừng đập 1 thập kỷ nay, nhưng nhịp tim ông, đôi mắt đẫm tình của ông vẫn thức trong tranh, trong đời. Không có chữ “cố” đặt trước danh từ tên của những nghệ sĩ khi họ, bằng tác phẩm tạo bởi tài năng, xương máu vẫn sống trong nhân gian, bất chấp thời gian. Như bút tích của ông - sự khẳng định cũng là tuyên ngôn nghệ thuật hội họa đang trưng bày tại TL này: “Hội họa đích thực không cần sự hùng biện. Họa sĩ đích thực vẽ bằng tình yêu”.
Lưu Công Nhân sinh trưởng tại vùng trung du Phú Thọ, có những năm tháng công tác, sáng tạo tại Việt Trì, Vĩnh Yên. Ông đã cùng vợ trở lại vùng đất này vào đầu thế kỷ 20. Khi đôi chân còn chống can đi được. Chân còn sức đi, dù đã qua tuổi 70, ông vẫn đi lên tận miền núi Hà Giang để vẽ. Nhà sưu tập Lưu Quốc Bình đã nhiều lần tổ chức những chuyến đi, đích thân lái ôtô đưa bố đi vẽ nhiều nơi, ra Bắc hàng năm. Anh là người thân thiết và chiều bố nhất trong 4 người con của ông bà, của cha mẹ. Đào hoa và cũng được rất nhiều phụ nữ mê. Nhưng cả đời họa sĩ chỉ chung sống với người vợ lấy từ thời tuổi trẻ trong kháng chiến từng được du học ở Hungary, con gái một gia đình tư sản ở Sài Gòn. Bất chấp gian khổ, dược sĩ Trần Thị Phi Phụng tham gia kháng chiến chống Pháp gặp người bạn đời ở Việt Bắc, sinh các con ở Hà Nội và các con của họ đều nói giọng Bắc. Tuy không đẹp, lại hơn chồng 5 tuổi, nhưng bà Phi Phụng bằng kiến thức y khoa và tình yêu vô bờ đã chăm sóc và nuôi dưỡng sức khỏe, sức sáng tạo của Lưu Công Nhân, đầy tâm lý, tinh tế, chiều những thú chơi của chồng, kìm nén và rộng lượng vượt thói quen và quyền ghen của đàn bà để tạo điều kiện cho ông thỏa sức vẽ nude, đạt đến trình độ bậc thầy. Chính người con trai cưng của danh họa tìm kiếm mẫu nữ về cho bố vẽ nude khi ông du lịch sáng tác tại khách sạn, đưa về nhà riêng và studio những năm cuối đời khi Lưu Công Nhân chân yếu phải ngồi xe dịch chuyển. Danh họa có phong thái Pháp cả trong tranh và đời khi về già, sống chủ yếu ở biệt thự tại “tiểu Paris”, số 13 đường 3 tháng 4, Đà Lạt. Mỗi lần về Sài Gòn, ông bà ở tại nhà 209 đường Nguyễn Văn Thủ, quận 1, nơi ở cũng là studio - gallery. Mấy năm nay, bà Phi Phụng yếu, phải nằm một chỗ tại nhà con trai ở quận 7, anh Lưu Quốc Bình tận tụy chăm sóc mẹ, ước nguyện của bà được trở lại miền Bắc và dự triển lãm tranh của ông khó thành hiện thực. Ngay cả anh Bình cũng phải kiềm chế nỗi nhớ Hà Nội và bạn bè, những chuyến đi về quê cha để nâng giấc mẹ.
Nhà phê bình mỹ thuật Nguyễn Quân đã nhận định rất đúng về Lưu Công Nhân: “Những cái bình, lọ của ông thô mộc, những cánh hoa phất phơ, cô độc chỉ là cái ý thôi, còn màu, nét, bút lực, vẫn thiết tha, yểu điệu như những cô thanh nữ”. Lưu Công Nhân vẫn đang sống, vẫn thanh xuân như những bức tranh tuyệt mỹ của ông.
