Cuộc thi Hoa hậu áo dài Việt Nam tổ chức trong nước năm 2002 được coi như cuộc thi người đẹp áo dài đầu tiên của Việt Nam. Nhưng, theo các nguồn thông tin đã xuất bản thì các cuộc thi hoa hậu đầu tiên của Việt Nam tổ chức từ thế kỷ trước tại Sài Gòn đều lấy chiếc áo dài truyền thống làm trang phục chính. Sau năm 1975, nhiều cuộc thi hoa hậu áo dài của cộng đồng người Việt hải ngoại đã liên tục được tổ chức tại Pháp, Mỹ từ thập kỷ 80 của thế kỷ trước.
 Áo dài phụ nữ Việt đầu thế kỷ XX. |
Hoa hậu áo dài xưa
Xung quanh câu hỏi ai đã tổ chức cuộc thi hoa hậu lần thứ nhất tại Việt Nam trong cộng đồng người Việt hải ngoại đã có những ý kiến khác nhau trên báo chí và trên liên mạng. Người thì cho rằng cuộc thi hoa hậu đầu tiên của Việt Nam được thực hiện vào năm 1937 tại vườn Ông Thượng Sài Gòn (tức vườn Tao Đàn hiện nay), do một nhóm công chức với sự kết hợp và hỗ trợ của một số nhà kinh doanh ở Sài Gòn tổ chức, người thắng cuộc là cô gái 25 tuổi tên là Nguyễn Thị Liễu, sinh tại Hóc Môn năm 1912. Có ý kiến lại cho rằng cuộc thi ấy đã được thực hiện trên đất Bến Nghé, với sự tham gia của 19 cô gái từ lục tỉnh. Một trong những đặc điểm cuộc thi là thí sinh mặc toàn áo dài Việt Nam do nhà may Phúc Thịnh thiết kế theo mẫu mã thời thượng lúc ấy. Vải may áo thì do ông Lê Trương Biểu sản xuất và cung cấp.
Trong một tài liệu do NXB Trẻ mới ấn hành cuối tháng 3/2007 về phụ nữ Việt Nam, tác giả Trần Nam Tiến cho biết cuộc thi hoa hậu đầu tiên ở Sài Gòn và cũng là ở Việt Nam được tổ chức vào tháng chạp năm 1864 từ ý tưởng của một số sĩ quan hải quân Pháp, với sự tham gia của những người đẹp nước ngoài đang sinh sống tại Sài Gòn. Điều lệ cuộc thi quy định là các người đẹp tham gia phải ở độ tuổi từ 18-20, chưa lấy chồng và là con cái của những gia đình công chức. Lúc đầu ban tổ chức quy định các thí sinh phải mặc áo dài, váy đầm và áo tắm để thực hiện vẻ đẹp của mình qua các trang phục khác nhau. Nhưng về sau do công luận phản ứng cho rằng cuộc thi bị lai căng nên ban tổ chức hủy bỏ khoản mặc váy đầm và áo tắm theo kiểu Tây. “Một thương nhân người Hoa đã chớp lấy cơ hội này để đưa 20 cô gái Trung Quốc đang sống ở Singapore giả làm Hoa kiều để tham gia cuộc thi. Kết quả là trong số đó có một cô đoạt vương miện Hoa hậu. Danh hiệu Á hậu thì thuộc về cô gái con của một phú thương người Hoa sống ở Chợ Lớn”. Trần Nam Tiến khẳng định đây là cuộc thi hoa hậu đầu tiên ở Việt Nam do người Pháp tổ chức, còn cuộc thi hoa hậu đầu tiên ở Việt Nam do người Việt Nam tổ chức thì vào năm 1865, gọi là cuộc thi Miss Sài Gòn dành riêng cho các người đẹp Việt Nam. Điều lệ cuộc thi cho phép các người đẹp của Sài Gòn và các vùng phụ cận tham gia nên đã có gần 100 cô gái đăng ký dự thi. Kết quả người đoạt vương miện Hoa hậu là cô Ba, con gái của ông Chánh, làm nghề thư ký. Người Pháp muốn chụp ảnh cô để đăng báo ở chính quốc, những cô chỉ cho chụp nhưng bức ảnh mặc trang phục dân tộc, không chịu chụp ảnh mặc trang phục áo tắm như họ đề nghị. Chân dung cô sau đó được vẽ rồi in thành tem với số lượng phát hành lớn chưa từng có. Một thời gian sau đó, cô Ba lấy chồng Việt Nam và sống giản dị, bỏ lại đằng sau ánh hào quang phù phiếm và không bị ảnh hưởng bởi lối sống ngoại lai. Đây là người đẹp Việt Nam đăng quang vương miện hoa hậu đầu tiên ở Việt Nam. Trong cuốn sách nói trên, tác giả Trần Nam Tiến cũng cho rằng từ năm 1957 Việt Nam đã tổ chức một cuộc thi hoa hậu quốc tế tại Sài Gòn với sự tham gia của các thí sinh đến từ Ấn Độ, Campuchia, Lào và 48 người đẹp Việt Nam khác. Áo dài truyền thống được chọn làm trang phục để dự thi, không dùng áo tắm và “kết quả chung cuộc: danh hiệu Hoa hậu Việt Nam thuộc về cô Vũ Thị Thu Minh, danh hiệu Hoa hậu quốc tế thuộc về cô Nari - người Campuchia”.
Hoa hậu áo dài người Việt hải ngoại
Có lẽ Hoa hậu áo dài đầu tiên của Việt kiều Pháp là Trần Nữ Yên Khê, phu nhân của đạo diễn Trần Anh Hùng, người đoạt vương miện Hoa hậu áo dài trong cuộc thi hoa hậu do Hội người Việt Nam tại Pháp tổ chức năm 1989. Tại Hoa Kỳ, cộng đồng người Việt hải ngoại đã có tới 18 lần tổ chức thi Hoa hậu áo dài. Các Hoa hậu trẻ gần đây như Huỳnh Nguyễn Thanh An (21 tuổi), sinh viên khoa hóa sinh, Đại học tổng hợp San Jose, đoạt vương miện cuộc thi Hoa hậu áo dài lần thứ 18 tại California, Nguyễn Bình Phương, Hoa hậu áo dài Việt Nam tại thành phố Dallas (Texas-Mỹ). Nguyễn Bình Phương đang theo học ngành y năm thứ 4, Phương đã về Việt Nam tổng cộng 6 lần, sinh ra ở Thủ Đức, quê nội ở Huế, quê ngoại Tây Ninh, và sang Mỹ lúc 7 tuổi. Cô đã lọt vào Top ten Hoa hậu thế giới người Việt tổ chức trong nước năm 2007.
Cũng ở Hoa Kỳ, từ đầu năm 2000, Ban tổ chức Hội Hoa Lan Fascination of Orchid International Show đã phối hợp với họa sĩ Fréderic Thọ tổ chức một hoạt động độc đáo không một Hội hoa lan nào trên thế giới có được là đưa màn trình diễn áo dài Hoa Lan vào trong những tiết mục chính của ngày hội mà không thu tiền vào cửa. Mục đích chính của việc trình diễn là để tôn vinh vẻ đẹp phụ nữ trong tà áo dài truyền thống. Những tà áo dài Việt Nam tha thướt được trên 20 cô hoa hậu, người mẫu xinh đẹp trình diễn đã thu hút đông đảo khách xem suốt ba năm, có lúc khách đông chật ních ngay cả bà Hội trưởng Hội Hoa Lan cũng không sao len chân vào nổi. Tuy nhiên, màn trình diễn ngoạn mục này chỉ kéo dài có 3 năm cho đến năm 2002 là chấm dứt vì thiếu một không gian đủ rộng để có thể tiếp tục hoạt động.
Hải Lâm