42.000 tỷ đồng hỗ trợ hộ dân lắp điện mặt trời mái nhà
Hộ gia đình lắp đặt hệ thống điện mặt trời mái nhà tự sản, tự tiêu thụ kèm pin lưu trữ sẽ được hưởng nhiều chính sách hỗ trợ như trợ cấp tiền, vay vốn ưu đãi. Tổng mức hỗ trợ trực tiếp cho các hộ có thể lên tới 42.000 tỷ đồng.
Đây là những chính sách được Bộ Công Thương đề xuất tại dự thảo lần 3 Quyết định của Thủ tướng Chính phủ quy định về chính sách hỗ trợ cho hộ gia đình lắp đặt điện mặt trời mái nhà tự sản xuất, tự tiêu thụ và hệ thống lưu trữ điện.
Cần cơ chế khuyến khích mạnh mẽ việc lắp điện mặt trời mái nhà.
Trước đó, tại dự thảo lần 2, Bộ Công Thương đề xuất hộ gia đình được hỗ trợ tiền đầu tư hệ thống điện mặt trời mái nhà tự dùng với định mức tối đa 500.000 đồng cho 1 kWp công suất lắp đặt. Tuy nhiên, số tiền hỗ trợ không vượt quá 2,5 triệu đồng cho một hộ gia đình. Dự kiến thời gian áp dụng đến 1/1/2031.
Cùng với đó, hộ gia đình có thể được hỗ trợ lãi suất vay thương mại để đầu tư hệ thống năng lượng này.
Tuy nhiên, nhiều ý kiến góp ý cho rằng cần làm rõ tính khả thi của mức hỗ trợ. Bộ Tài chính dẫn số liệu từ hồ sơ dự thảo, cho biết chi phí đầu tư hệ thống điện mặt trời mái nhà khoảng 12-15 triệu đồng/kWp, tương đương 60–150 triệu đồng với hệ thống 5–10 kWp, thời gian hoàn vốn dự kiến khoảng 5 năm. Vì vậy, mức hỗ trợ trực tiếp 500.000 đồng/kWp (không quá 2,5 triệu đồng/hộ) như đề xuất ban đầu chưa thật sự rõ cơ sở tính toán.
Bộ Tư pháp cũng lưu ý cân nhắc hình thức hỗ trợ tiền đầu tư trực tiếp trong quá trình đầu tư lắp đặt hệ thống điện mặt trời hộ gia đình. Bởi, mức hỗ trợ tiền trực tiếp 500.000 đồng/kWp nếu triển khai trên quy mô lớn sẽ đặt ra thách thức về tính khả thi trong cân đối ngân sách và tiềm ẩn rủi ro lãng phí, thất thoát kinh phí trong quá trình quản lý và chi trả.
Trong khi đó, Bộ Khoa học và Công nghệ cho rằng mức hỗ trợ tiền đầu tư trực tiếp 500.000 đồng/kWp, nếu triển khai trên quy mô lớn (ví dụ: phát triển 50 GWp điện mặt trời tự sản tự tiêu theo định hướng), sẽ đòi hỏi một nguồn ngân sách nhà nước rất lớn, ước tính khoảng 25 nghìn tỷ đồng. Khoản chi này đặt ra thách thức lớn về tính khả thi trong cân đối ngân sách và tiềm ẩn rủi ro lãng phí, thất thoát kinh phí trong quá trình quản lý và chi trả.
Tại dự thảo lần 3, Bộ Công Thương đã điều chỉnh theo hướng quy định hỗ trợ tiền lắp đặt hệ thống điện mặt trời từ 1-1,5 triệu đồng và bổ sung hỗ trợ tiền lắp đặt hệ thống lưu trữ năng lượng (BESS) kèm theo từ 1-1,5 triệu đồng (có điều kiện tối thiểu về công suất lắp đặt); hỗ trợ vốn vay đầu tư hệ thống điện mặt trời là 4 triệu đồng/kWp, áp dụng cho phần công suất đến 5 kWp và đầu tư BESS tối thiểu là 2 triệu đồng/kWh áp dụng cho phần công suất đến 10 kWh.
Với khoảng 28 triệu hộ dân trên cả nước, để đạt mục tiêu 50% số hộ lắp đặt điện mặt trời mái nhà tự sản, tự tiêu thụ theo Quy hoạch điện VIII điều chỉnh, tổng mức hỗ trợ trực tiếp giai đoạn 2025-2030 có thể lên tới 42.000 tỷ đồng, bình quân mỗi tỉnh cần chi khoảng 250 tỷ đồng/năm. Bộ Công Thương cho rằng con số này không quá lớn so với ngân sách địa phương và sẽ được Bộ Tài chính cân đối, bố trí trong dự toán hằng năm của các tỉnh.
"Tuy nhiên, mức tiền hỗ trợ này là tối đa, còn thực tế phụ thuộc điều kiện ngân sách của địa phương và nhu cầu lắp đặt của hộ gia đình", Bộ Công Thương nhấn mạnh và cho biết quy định này áp dụng chung cho tất cả các hộ dân để đảm bảo tính công bằng.
Chính sách hỗ trợ cần mở rộng hơn
Chuyên gia năng lượng Đào Nhật Đình cho rằng việc thúc đẩy phát triển điện mặt trời mái nhà là giải pháp nhanh chóng và hiệu quả trong thời điểm này. Song điện mặt trời chỉ có vào ban ngày, trong khi nhu cầu sử dụng với hộ gia đình tập trung chủ yếu là ban đêm, kể cả nhu cầu sạc pin cho xe điện nói chung. Thế nên, mức hỗ trợ cho hộ gia đình theo dự thảo là "chưa bõ bèn" gì so với thực tế.
"Muốn khuyến khích người dân tự đầu tư nguồn để gia đình sử dụng phải khuyến khích đầu tư pin lưu trữ, tăng mức hỗ trợ lên. Gia đình thường dùng điện vào ban đêm, ban ngày đi làm có mấy ai ở nhà. Trong khi đó, giá pin lưu trữ lúc này đang rất cao, một hệ thống nhỏ lên cả trăm triệu đồng. Nhìn vậy sẽ thấy, mức hỗ trợ 2,5 triệu đồng không hấp dẫn và thiếu tính thực tế, khó đạt yếu tố khuyến khích như kỳ vọng.
Theo chuyên gia năng lượng Đào Nhật Đình, Chính phủ cần tăng mức hỗ trợ và nhằm vào đối tượng là tòa nhà, công sở, hộ sản xuất kinh doanh, nhà máy… hơn là các hộ có nhu cầu dùng điện thấp. Đa số sử dụng điện vào ban ngày và cũng vì nhu cầu, nên họ sẵn sàng đầu tư thêm hệ thống pin lưu trữ…
Chuyên gia kinh tế, TS Trần Đình Bá (Hội Khoa học kinh tế Việt Nam), nhấn mạnh khi lộ trình chuyển đổi xe xăng sang xe điện được triển khai rộng khắp hơn thì rõ ràng nhu cầu về điện sẽ tăng mạnh. Thế nên, nhằm giải quyết bài toán điện trước mắt, cần tăng tốc cho người dân đồng hành với Chính phủ để phát triển điện mặt trời mái nhà với chi phí thấp.
"Theo tôi, đề xuất về hỗ trợ tài chính cũng tốt; song để hiện thực hóa một cơ chế mới, Chính phủ nên mở rộng để người dân đồng hành với nhà nước bằng cách tháo bung cho hộ gia đình lắp điện mặt trời được dùng và được bán. Có thể không cần hỗ trợ tiền bạc nhưng nên cho lắp đồng hồ 2 chiều theo cơ chế bù trừ (net-metering), để người dân dùng và mua thêm từ Tập đoàn Điện lực VN (EVN) khi thiếu, bán ra khi thừa. Cơ chế bù trừ có lợi cho người dân là phát lên lưới vào ban ngày, dùng ban đêm. Mức chuyển đổi có thể 3 - 4 kWh điện mặt trời ban ngày phát lên, được bù cho 1 kWh điện ban đêm từ hệ thống…",
TS Trần Đình Bá nhấn mạnh. Dù vậy, ông Trần Đình Bá cũng cho biết bản thân không khuyến khích việc để hộ gia đình đầu tư pin lưu trữ bởi "vừa tốn kém vừa ít an toàn".
Tính đến giữa năm 2025, Tổng Công ty Điện lực miền Bắc (EVNNPC) đã ghi nhận tổng công suất đạt gần 300 MWp điện mặt trời mái nhà được lắp đặt trên địa bàn quản lý. Tuy nhiên, con số này vẫn khiêm tốn so với tiềm năng thực tế. Theo tính toán, nếu tận dụng khoảng 30% diện tích mái các nhà xưởng, hộ dân cư, miền Bắc có thể khai thác hàng nghìn MWp công suất ĐMTMN.
