Ho kéo dài (trên 8 tuần đối với người trưởng thành) là triệu chứng rất hay gặp, nhất là trong những ngày thời tiết chuyển mùa. Ho kéo dài do rất nhiều nguyên nhân gây ra, ảnh hưởng tới sinh hoạt, giấc ngủ và gây mệt mỏi. Trường hợp nặng hơn có thể dẫn đến nôn, chóng mặt, trầm cảm,... Ho chỉ khỏi khi nguyên nhân cơ bản được điều trị.
Người bệnh ho khan hoặc ho có đờm; chảy mũi hoặc ngạt tắc mũi; cảm giác có dịch chảy xuống thành sau họng; thường xuyên muốn hắng giọng hoặc đau rát họng; khàn tiếng; thở khò khè hoặc khó thở; ợ chua hoặc có vị chua ở miệng; một số trường hợp hiếm gặp có thể ho ra máu.
Ho kéo dài do nhiều nguyên nhân
Hút thuốc lá, thuốc lào là nguyên nhân phổ biến nhất. Người không hút thuốc nhưng thường xuyên tiếp xúc thụ động với khói thuốc lá cũng có thể dẫn tới ho và tổn thương phổi.
Viêm mũi xoang: Do mũi hoặc xoang sản xuất nhiều dịch nhầy, chảy xuống thành sau họng và kích thích gây phản xạ ho.
Hen phế quản: Ho liên quan hen phế quản thường xuất hiện theo mùa hoặc sau khi bị nhiễm khuẩn đường hô hấp trên hoặc nặng hơn khi tiếp xúc không khí lạnh, một số hóa chất, tác nhân gây kích ứng.
Viêm phế quản mạn tính: Viêm phế quản kéo dài gây sung huyết, khó thở, thở khò khè và ho có đờm. Hầu hết người bị viêm phế quản mạn tính có tiền sử hút thuốc hoặc đang hút thuốc.
Trào ngược dạ dày - thực quản: Tương đối hay gặp, dịch dạ dày trào ngược vào thực quản, gây kích ứng liên tục dẫn tới ho kéo dài.
Nhiễm khuẩn: Ho có thể kéo dài hơn sau khi các biểu hiện của cúm, viêm phổi hoặc nhiễm khuẩn đường hô hấp trên đã khỏi.
Sử dụng một số loại thuốc, như thuốc hạ huyết áp, đặc biệt thuốc ức chế men chuyển angiotensin thường gây ho khan kéo dài. Ho sẽ hết sau khi ngừng thuốc vài ngày.
Tuy ít gặp, ho kéo dài còn do các nguyên nhân: giãn phế quản; bệnh phổi tắc nghẽn mạn tính; viêm phổi tăng bạch cầu ái toan; bệnh xơ nang; ung thư phổi; bệnh sarcoid. Người cao tuổi, phụ nữ có khuynh hướng nhạy cảm hơn với phản xạ ho.
Yếu tố quyết định điều trị hiệu quả
Xác định được nguyên nhân gây ho là yếu tố quyết định điều trị hiệu quả. Có thể nhiều bệnh lý cùng gây ra ho kéo dài trên một bệnh nhân. Trong một số trường hợp, ngừng sử dụng một số loại thuốc như thuốc hạ huyết áp nhóm ức chế men chuyển có thể hết ho. Các thuốc thường hay được bác sĩ sử dụng trong ho kéo dài gồm: thuốc kháng histamin và chống sung huyết (khi bị ho kích ứng và chảy dịch mũi sau); thuốc điều trị hen dạng xịt (hiệu quả nhất trong hen phế quản thể ho do có tác dụng làm giảm viêm và giãn đường thở); các kháng sinh nếu ho do nhiễm khuẩn; thuốc ức chế tiết dịch vị dạ dày nếu trào ngược dạ dày - thực quản; thuốc giảm ho nếu không xác định được nguyên nhân, đặc biệt là ho gây ảnh hưởng đến giấc ngủ; các thuốc loãng đờm giúp dễ dàng bài xuất đờm ra ngoài thông qua phản xạ ho; rửa mũi họng bằng nước muối biển hoặc khí dung tại chỗ bằng thuốc kháng sinh, chống viêm tùy theo biểu hiện và nguyên nhân.
Phòng ngừa cách nào?
Tránh các tác nhân dị ứng hoặc gây kích ứng, thay đổi nhiệt độ đột ngột (ra vào phòng điều hòa): bụi trong và ngoài nhà, vật nuôi trong nhà, không khí ẩm mốc, giữ ấm vùng cổ mặt vào mùa lạnh, không ăn, uống các chất kích thích như quá cay, quá nóng,...
Không hút thuốc lá và tránh khói thuốc (là nguyên nhân thường gặp nhất gây viêm phế quản mạn tính). Khói thuốc kích thích đường hô hấp, phổi và có thể làm nặng hơn ho do nguyên nhân khác.
Giảm trào ngược dạ dày - thực quản: ngoài việc sử dụng thuốc thì thay đổi lối sống như ăn nhiều bữa nhỏ, đi nằm sau khi ăn ít nhất 2-3 giờ, kê cao gối khi nằm ngủ; hạn chế các đồ ăn, thức uống chua, cay, có nhiều gas,... cũng có hiệu quả đáng kể.
Luyện tập thể dục và thực hiện chế độ dinh dưỡng cân bằng, nâng cao thể trạng, hạn chế xúc cảm, tăng sức đề kháng với các tác nhân gây bệnh như vi khuẩn, virut.
Tiêm vắc-xin phòng cúm, viêm phổi hoặc nhiễm khuẩn đường hô hấp trên theo chỉ dẫn của bác sĩ.
ThS. Hguyễn Hải Yến
