Ho kéo dài là tình trạng trẻ ho dai dẳng trên 3 tuần, hoặc ho tái phát trên 3 tháng trong năm hoặc từ 6 tháng liên tiếp mỗi tháng ho trên 1 tuần. Có nhiều bệnh gây ho kéo dài ở trẻ, trong bài này sẽ đề cập đến chẩn đoán và điều trị theo một số nguyên nhân thường gặp gây ho kéo dài ở trẻ em.
Trên thực tế thường gặp một số bệnh gây ho kéo dài ở trẻ em gồm: hen phế quản, ho gà, dị vật đường thở...Ngoài ra, các bệnh nhiễm khuẩn hô hấp trên, nhiễm khuẩn hô hấp dưới, lao phổi... cũng gây ho kéo dài.
Hen phế quản: Hen phế quản ở trẻ em là tình trạng bệnh lý co thắt và viêm mạn tính đường hô hấp dưới gây thở rít tái phát kèm theo rối loạn thông khí tắc nghẽn có hồi phục tự nhiên hay do điều trị.
Dị vật đường thở trên phim Xquang - một nguyên nhân gây ho kéo dài ở trẻ em.
Bệnh hen ở trẻ nhỏ (dưới 3 tuổi): chiếm 40% trường hợp ho kéo dài ở trẻ.
Việc chẩn đoán hen ở trẻ nhỏ chủ yếu dựa vào các biểu hiện: trẻ có tiền sử bản thân về dị ứng như eczema, dị ứng thức ăn và tiền sử gia đình có bố mẹ và người thân trong gia đình đã bị hen suyễn, viêm da dị ứng, viêm mũi dị ứng... Trẻ có nhiều đợt ho khan, từng cơn, tái phát và thở rít, thường trẻ bị viêm tiểu phế quản trên 3 lần trước 2 tuổi. Những đợt ho này khởi phát do nhiễm virut, do gắng sức, khi khóc, cười, giận dữ hoặc tiếp xúc với chất kích thích, nhất là ngửi phải khói thuốc lá, không khí ô nhiễm, bụi, khói xe... Khám lâm sàng thấy phổi trẻ bình thường ngoài cơn hen. Tuy mắc bệnh nhưng không ảnh hưởng đến sự tăng trưởng của trẻ về cân nặng và chiều cao. Chụp Xquang phổi thấy hình ảnh bình thường. Làm test lẩy da dương tính với dị nguyên hô hấp, ví dụ như bọ nhà, lông chó, lông mèo, phấn hoa... Dị ứng với một số loại thức ăn như tôm, cá, lạc,...
Điều trị hen phế quản ở trẻ em bao gồm: dùng thuốc, cải thiện môi trường sống của trẻ, tuyên truyền hiểu biết về bệnh hen cho cha mẹ và người nuôi dưỡng trẻ.
Những loại thuốc dùng điều trị là: Thuốc giãn phế quản; thuốc chống viêm loại corticoides dạng hít.
Cải thiện điều kiện môi trường và tuyên truyền về phòng bệnh hen: Tránh cho trẻ hít phải khói thuốc lá, chất gây ô nhiễm, thuốc xịt mũi, khói hương... Tránh tiếp xúc với các chất là dị ứng nguyên như bọ nhà, lông chó mèo, nấm mốc, bụi bẩn, hơi hóa chất... Tiêm phòng bệnh cho trẻ. Điều trị các bệnh nhiễm khuẩn hô hấp do virut hoặc viêm phổi do Mycoplasme vì chúng có thể khởi phát cơn hen. Điều trị viêm mũi dị ứng, viêm xoang mạn tính...
Trào ngược dạ dày - thực quản
Chẩn đoán bệnh chủ yếu dựa vào triệu chứng lâm sàng như trẻ bị trào ngược thường hít phải (một lượng lớn hoặc lượng nhỏ) chất trào ngược từ dạ dày vào đường hô hấp. Trẻ thường trào ngược sau bữa ăn 30 phút - 1 giờ, khi thay đổi tư thế, hoặc trong bữa ăn do cơ thắt dưới thực quản tự mở ra. Xét nghiệm: Xác định tỷ lệ phần trăm độ pH dưới 4, bình thường % pH dưới 4 nhỏ hơn 5%; nội soi, siêu âm...
Điều trị: Cần cho trẻ ăn làm nhiều bữa, chia nhỏ bữa ăn. Dùng thuốc kháng axit liều cao: 2mg/kg/ngày trong thời gian từ 3 - 6 tháng. Kết quả điều trị trào ngược dạ dày - thực quản sẽ dẫn đến hết hoặc giảm ho, tái phát ho khi ngừng điều trị.
Ho gà
Bệnh do vi khuẩn Gram âm (Bordetella pertussis) gây ra, lây lan qua đường hô hấp. Theo Tổ chức Y tế Thế giới (WHO), hàng năm trên toàn thế giới có 60 triệu ca bệnh, trong đó 400.000 ca tử vong. Ho gà chiếm 12% trường hợp ho kéo dài ở trẻ em. Ở trẻ nhũ nhi, bệnh thường diễn biến nặng vì trẻ dưới 3 tháng chưa được tiêm vắc-xin, có nguồn lây trực tiếp từ người chăm sóc trẻ như bố mẹ, ông bà, cô nuôi dạy trẻ... Biểu hiện điển hình của bệnh ho gà là: trẻ nhỏ dưới 3 tháng tuổi, chưa được tiêm vắc-xin, xuất hiện ho cơn từ 15 ngày đến 3 tuần, trẻ nhỏ ho cơn kéo dài, kèm theo nôn trớ khi ho, ngừng thở, tím tái sau cơn ho, chậm nhịp tim; cuối cơn trẻ hít sâu đặc trưng của bệnh ho gà. Thời kỳ hồi phục, thường kéo dài 3 tháng: trẻ ho khan dai dẳng và tăng phản ứng phế quản.
Chẩn đoán ho gà dựa chủ yếu vào lâm sàng: Có nguồn lây ở trẻ ho cơn đặc hiệu, ho kéo dài, đặc biệt hay gặp ở trẻ chưa được tiêm vắc-xin hoặc tiêm trên 5 năm, chưa nhắc lại.
Điều trị: Nếu trẻ nhỏ dưới 3 tháng phải nhập viện để điều trị. Thuốc điều trị đặc hiệu là nhóm kháng sinh macrolides: azithromycine 20mg/kg/ngày, 1 liều duy nhất, trong 3-5 ngày. Thuốc làm giảm thời gian lây bệnh vì diệt sạch vi khuẩn ho gà nhưng không làm thay đổi diễn tiến của bệnh.
Phòng lây nhiễm bệnh: Dùng kháng sinh dự phòng cho tất cả mọi người tiếp xúc với trẻ hàng ngày, tiếp xúc kéo dài mà chưa tiêm vắc-xin, uống azithromycine liều 20mg/kg/ngày trong 3 ngày. Tiêm vắc-xin: trẻ nhỏ tiêm 3 mũi, nhắc lại khi trẻ được 11-13 tuổi, tiêm nhắc lại cho người lớn mỗi 10 năm.
Dị vật đường thở
Biểu hiện: Trẻ ho sặc sụa, có cơn ngạt thở, tím tái, vã mồ hôi, chảy nước mắt nước mũi... Trường hợp dị vật đường thở bỏ quên: Trẻ ho kéo dài và viêm phổi tái phát. Trên phim chụp Xquang phổi, có thể gặp biến chứng giãn phế quản. Cần cho trẻ đến khám ngay khi có nghi ngờ dị vật đường thở tại các cơ sở y tế có chuyên khoa nội soi phế quản. Các chuyên gia hô hấp sẽ giúp chẩn đoán và gắp dị vật...
BS. Đinh Lan Anh
