Rối loạn tăng động giảm chú ý là một rối loạn đã được biết từ hàng trăm năm trước. Tuy nhiên, ở Việt Nam căn bệnh này còn nhiều người không để ý, hoặc quan niệm không đúng, vì vậy không ít trường hợp chẩn đoán muộn, cha mẹ không hợp tác điều trị...
Rối loạn tăng động giảm chú ý (Attention dificit hyperactivity disorder - ADHD) là một rối loạn đã được biết từ hàng trăm năm trước, đặc trưng bởi sự kết hợp của hành vi hoạt động quá mức, thiếu kiềm chế với giảm chú ý rõ rệt và thiếu kiên trì trong mọi công việc. Tuy nhiên, ở Việt Nam, căn bệnh này còn nhiều người không để ý, không ít phụ huynh khi thấy con mình có những dấu hiệu như ngỗ nghịch, hiếu động quá mức cũng cảm thấy lo lắng nhưng lại không chắc chắn có phải là bệnh, thậm chí không ít phụ huynh cho rằng con mình hiếu động là thông minh, một số khác lại nghĩ con mình bị bệnh tự kỷ? Vì quan niệm không đúng nên không ít trường hợp chẩn đoán muộn, cha mẹ không hợp tác điều trị...
Não của người bị tăng động giảm chú ý (phải) và não của người bình thường (trái).
Chẩn đoán không dễ
Một chẩn đoán tự kỷ hay rối loạn tăng động giảm chú ý là một chẩn đoán rất khó và cần được làm một cách hết sức cẩn thận. Trong khi, trẻ tự kỷ không có mối quan hệ bạn bè phù hợp do giảm thiểu thái quá nhu cầu giao tiếp xã hội và nhu cầu có bạn bè hoặc các quan hệ xã hội khác thì ở trẻ rối loạn tăng động giảm chú ý nhu cầu giao tiếp, nhu cầu có bạn vẫn hiện hữu. Ở nhiều nước chỉ có những người làm chuyên khoa được phép đưa ra chẩn đoán rối loạn tăng động giảm chú ý hay tự kỷ.
Một học sinh “cá biệt” trong lớp không chú ý nghe giảng, hay nói chuyện riêng và làm phiền mọi người xung quanh là do bị hội chứng tăng động giảm chú ý hay chỉ đơn thuần là nghịch ngợm? Đây là thắc mắc của rất nhiều phụ huynh và các thầy cô giáo. Trẻ hiếu động thì các hành động nghịch ngợm sẽ không liên tục và thường có chủ tâm, còn các bé bị tăng động giảm chú ý thường không điều chỉnh được hành vi và điều này ảnh hưởng tới mọi mặt cuộc sống.
Những biểu hiện đặc trưng
Rối loạn tăng động giảm chú ý còn gọi là hội chứng tăng động, là một tình trạng bệnh lý tâm thần biểu hiện ở trẻ có mức độ chú ý và hoạt động, xung động không phù hợp với lứa tuổi cũng như mức độ phát triển của trẻ. Trẻ có biểu hiện vận động tăng bất thường đi kèm với phản ứng hung hăng và khả năng chú ý giảm, gây trở ngại cho việc học tập. Trẻ không có khả năng tự chủ, do đó không thể tự lập kế hoạch, tổ chức cũng như hoàn thành những hoạt động phức tạp. Kết quả học tập của trẻ không tốt mặc dù IQ khá cao. Theo thống kê, cứ 100 trẻ thì có khoảng 3 - 7 trẻ bị chứng bệnh tăng động giảm chú ý và đa số khởi phát trước 7 tuổi, lứa tuổi được phát hiện nhiều nhất là 8 - 11 tuổi, nam nhiều hơn nữ. Căn bệnh này nếu không được phát hiện và chữa trị kịp thời trẻ có thể bị những rối loạn hành vi, tình cảm và nhân cách sau này.
Can thiệp tâm lý theo nhóm cho trẻ tăng động giảm chú ý tại BV Tâm thần Hà Nội.
Tăng động giảm chú ý bắt đầu sớm trong quá trình phát triển, thường là trước 7 tuổi. Các nét đặc trưng chính là thiếu kiên trì trong các hoạt động đòi hỏi sự tham gia của nhận thức và có khuynh hướng chuyển từ hoạt động này sang hoạt động khác, nhưng không hoàn thành hoạt động nào cả, kết hợp với hoạt động quá mức, thiếu tổ chức và kém điều tiết. Những trẻ này thường dại dột, xung động, dễ bị tai nạn và bản thân chúng thường vi phạm kỷ luật do không tôn trọng các quy tắc (vì thiếu suy nghĩ hơn là cố tình chống đối). Các quan hệ của chúng đối với người lớn thường là thiếu kiềm chế, thiếu thận trọng và dè dặt, chúng thường không được các trẻ khác thừa nhận và có thể trở nên bị cô lập. Cũng thường gặp các tật chứng về nhận thức và các trạng thái chậm phát triển đặc hiệu về vận động và ngôn ngữ đi kèm.
Tuy thường quậy phá, dễ nổi nóng làm phiền lòng thầy cô và cha mẹ, nhưng các trẻ bị tăng động giảm chú ý lại rất cần sự quan tâm và chung tay của cả nhà trường lẫn gia đình trong việc chữa trị. Nếu để muộn (đến tuổi vị thành niên), vấn đề sẽ trở nên rất khó khăn do trẻ học tập kém, rối loạn các mối quan hệ với bạn bè và người xung quanh, kém tự tin, mặc cảm hoặc nhiễm các thói hư tật xấu, có hành vi chống đối xã hội... Trên 30% trẻ bị tăng động giảm chú ý tiếp tục trải qua rối loạn này ở thời kỳ trưởng thành, có nhiều khó khăn về nghề nghiệp, giảm hiệu quả lao động, dễ bị kích thích và gây hấn, tính tình ngang bướng, cục cằn, lập dị... Do vậy, việc phát hiện, điều trị và can thiệp sớm rối loạn tăng động giảm chú ý là rất cần thiết.
Can thiệp sớm, hiệu quả cao
Do trẻ đang trong thời kỳ phát triển, do nhiều yếu tố tác động đến quá trình bệnh lý nên khi tiến hành can thiệp, đầu tiên, cần cố gắng giúp trẻ kiểm soát, điều chỉnh hành vi của mình và cùng giáo viên giúp đỡ các cháu trong việc học tập ở trường, chỉ trong các trường hợp nặng mới nên dùng thuốc. Tăng động giảm chú ý là một hội chứng bệnh lý, tùy từng trường hợp mà bác sĩ có thể kết hợp điều trị thuốc với các liệu pháp tâm lý. Các bậc phụ huynh nên đưa trẻ đến các nhà chuyên môn càng sớm càng tốt, điều này giúp ích rất nhiều trong việc cải thiện tình hình của trẻ.
Tại Bệnh viện Tâm thần Hà Nội, từ hai năm nay đã tổ chức các lớp can thiệp cho trẻ tăng động giảm chú ý, điều trị kết hợp tâm lý trị liệu và các thuốc đặc hiệu, kết quả: trên 68% có kết quả tốt, giảm rõ rệt các triệu chứng, trẻ có kết quả học tập tốt hơn, biết lắng nghe và có mối quan hệ với mọi người tốt hơn. Số còn lại, các triệu chứng tăng động và giảm chú ý đều giảm đáng kể.
Nếu trẻ không được quan tâm đúng mức và can thiệp sớm, đến tuổi trưởng thành, vấn đề trở nên rất khó khăn do thất bại về học tập, công ăn việc làm khó khăn, dễ xung đột với mọi người, dễ bị tai nạn, kém tự tin, vướng vào tệ nạn xã hội... ảnh hưởng tới hạnh phúc gia đình. Do vậy, việc phát hiện sớm, can thiệp sớm và đúng cách là rất cần thiết.
BSCC. Lý Trần Tình
