Trong điều trị HIV, sự xuất hiện của các chủng virus kháng thuốc HIV có thể gây ra nhiều thách thức. Khi đó, những loại thuốc từng kiểm soát tốt HIV sẽ mất tác dụng, khiến virus tiếp tục nhân lên và gây thất bại điều trị.
Để lựa chọn phác đồ phù hợp, bác sĩ thường chỉ định xét nghiệm kháng thuốc nhằm xác định loại thuốc nào còn hiệu quả. Việc uống thuốc đều đặn, đúng liều và đúng giờ theo hướng dẫn là biện pháp quan trọng nhất để ngăn ngừa tình trạng kháng thuốc HIV.
1. Kháng thuốc HIV là gì?
Khi HIV nhân lên trong cơ thể, virus có thể xuất hiện những thay đổi trong cấu trúc di truyền, gọi là đột biến. Một số đột biến khiến virus không còn đáp ứng với thuốc điều trị HIV, hiện tượng này gọi là kháng thuốc HIV. Nói cách khác, HIV kháng thuốc sẽ làm giảm hoặc mất hiệu quả của một hoặc nhiều loại thuốc đang được kê đơn.
Trong nhiều trường hợp, tình trạng kháng thuốc còn ảnh hưởng đến nhiều thuốc trong cùng một nhóm. Ví dụ, nếu virus kháng lại thuốc ức chế men sao chép ngược nucleoside (NRTI) như emtricitabine, thì nó cũng có thể kháng với lamivudine hoặc các NRTI khác.
Xét nghiệm máu tìm ra đột biến kháng thuốc trong các gen của HIV.
2. Kháng thuốc HIV có thể xuất hiện như thế nào?
Kháng thuốc có thể phát triển theo thời gian ở người nhiễm HIV trong quá trình điều trị, hoặc có thể được lây truyền từ người sang người, gọi là kháng thuốc lây truyền. Sự lây truyền này bao gồm cả lây truyền quanh sinh, khi mẹ truyền virus HIV đã kháng thuốc sang con trong thai kỳ hoặc lúc sinh nở. Điều này có nghĩa là, một số người đã mang HIV kháng thuốc ngay cả trước khi họ bắt đầu sử dụng thuốc điều trị.
Ở những người xuất hiện tình trạng kháng thuốc khi đang dùng thuốc điều trị HIV, phác đồ ban đầu thường không còn hiệu quả. Nói cách khác, các thuốc vốn kiểm soát tốt HIV trước đó sẽ không thể ức chế được virus kháng thuốc tiếp tục nhân lên. Khi đó, điều trị sẽ thất bại nếu không được chuyển sang một phác đồ mới phù hợp hơn.
Ở những người nhiễm HIV đã mang sẵn virus kháng thuốc (kháng thuốc lây truyền), một số phác đồ điều trị có thể không phát huy hiệu quả, ngay cả khi đây là lần đầu tiên họ sử dụng thuốc. Để tránh nguy cơ HIV tiếp tục nhân lên do phác đồ không phù hợp, việc xét nghiệm kháng thuốc càng sớm càng tốt sau khi được chẩn đoán HIV có ý nghĩa đặc biệt quan trọng.
3. Xét nghiệm kháng thuốc là gì?
Xét nghiệm kháng thuốc giúp xác định những loại thuốc điều trị HIV nào không còn hiệu quả đối với người nhiễm HIV. Bằng cách phân tích mẫu máu, xét nghiệm này đánh giá mức độ kháng thuốc của virus với các nhóm thuốc thường dùng, chẳng hạn như nhóm ức chế protease.
Người nhiễm HIV được khuyến cáo bắt đầu điều trị càng sớm càng tốt sau khi được chẩn đoán. Tuy nhiên, xét nghiệm kháng thuốc thường được tiến hành trước khi khởi động điều trị, để bác sĩ lựa chọn những loại thuốc còn hiệu quả và xây dựng phác đồ điều trị đầu tiên phù hợp nhất cho người bệnh.
Sau khi bắt đầu điều trị HIV, bác sĩ sẽ theo dõi tải lượng virus để đánh giá hiệu quả của thuốc. Nếu kết quả cho thấy phác đồ hiện tại không kiểm soát được virus, xét nghiệm kháng thuốc sẽ được thực hiện lại. Kết quả xét nghiệm này giúp xác định liệu tình trạng kháng thuốc có phải là nguyên nhân hay không, và nếu có, sẽ là cơ sở để lựa chọn một phác đồ điều trị mới phù hợp hơn.
4. Người dùng thuốc điều trị HIV có thể làm gì để giảm nguy cơ kháng thuốc?
-Tuân thủ điều trị - tức là uống thuốc đúng liều, đúng giờ và đều đặn theo chỉ định - là yếu tố then chốt giúp giảm nguy cơ kháng thuốc. Chỉ cần thỉnh thoảng quên hoặc bỏ liều, HIV có thể nhân lên, tạo điều kiện cho virus đột biến và phát triển thành HIV kháng thuốc.
- Trước khi bắt đầu điều trị HIV, người bệnh nên trao đổi với bác sĩ về bất kỳ khó khăn nào có thể ảnh hưởng đến việc duy trì thuốc, chẳng hạn như lịch sinh hoạt bận rộn, khó khăn tài chính hoặc trở ngại trong tiếp cận dịch vụ y tế. Nhân viên y tế sẽ hỗ trợ lựa chọn phác đồ phù hợp nhất, giúp việc tuân thủ trở nên khả thi và hiệu quả hơn.
Ngoài ra, với những người có hoạt động tình dục, việc sử dụng PrEP (dự phòng trước phơi nhiễm) cho bạn tình HIV âm tính có thể giảm mạnh nguy cơ lây truyền HIV kháng thuốc. PrEP gần như loại bỏ hoàn toàn nguy cơ lây truyền qua đường tình dục, kể cả khi tình trạng kháng thuốc chưa được phát hiện.
