Vô mạch hoại tử xương là tổn thương hoại tử mô xương do thiếu nguồn cung cấp máu. Bệnh có thể gây gãy, vỡ xương dẫn đến tàn tật.
Chấn thương và bệnh lý gây vô mạch
Vô mạch hoại tử xương xảy ra khi dòng máu đến xương bị gián đoạn hoặc suy giảm, do các nguyên nhân sau đây: do chấn thương, làm cho xương bị gãy hoặc trật khớp kèm theo tổn thương phần mềm như mạch máu, thần kinh, cơ, gân, trong đó nguy hiểm nhất là tổn thương mạch máu làm mất nguồn cung cấp máu nuôi xương. Sau một thời gian không có nguồn cung cấp dinh dưỡng, các tế bào xương bị chết do mạch máu bị hẹp. Nếu lưu lượng máu đến nuôi xương bị giảm do động mạch bị thu hẹp hoặc bị tắc, thường gặp nhất là do mảng vữa xơ mạch máu gây ra hoặc do bệnh thiếu máu hồng cầu hình liềm; do áp lực bên trong xương: một số phương pháp điều trị kết hợp xương có thể làm tăng áp lực bên trong xương làm cho dòng máu khó thâm nhập vào nuôi xương.
Các điểm hoại tử xương đùi vô mạch trên phim chụp cộng hưởng từ (vòng tròn).
Các yếu tố nguy cơ gây bệnh
Các yếu tố nguy cơ phổ biến nhất gây hoại tử xương vô mạch gồm: sử dụng thuốc corticosteroid liều cao trong thời gian dài như người có bệnh mạn tính viêm khớp dạng thấp và luput. Uống rượu nặng: khi uống nhiều rượu mạnh mỗi ngày trong nhiều năm có thể gây ra các mảng xơ vữa trong mạch máu làm hẹp lòng động mạch, hậu quả làm hạn chế dòng chảy của máu tới xương. Thuốc điều trị loãng xương bisphosphonates có thể gây hoại tử xương hàm. Thuốc này có tác dụng chính là ức chế tiêu xương dẫn đến tăng mật độ xương và giảm nồng độ canxi huyết thanh nhưng lại gây biến chứng hoại tử xương hàm. Nguy cơ này cao hơn ở những người dùng liều cao bisphosphonates tiêm tĩnh mạch để điều trị tổn thương do bệnh ung thư xương. Ảnh hưởng của một số liệu pháp điều trị: phương pháp điều trị ung thư bằng hóa trị hoặc xạ trị; lọc máu để làm sạch máu khi suy thận. Do mắc một số bệnh: tiểu đường, HIV, luput, thiếu máu…
Hoại tử xảy ra ở nhiều khớp
Hoại tử xương vô mạch thường xảy ra ở nhiều khớp, gây đau và hạn chế vận động khớp. Các khớp thường bị tổn thương là: khớp háng, gây đau khớp háng, đau lan khắp háng, đau lan xuống đùi đến đầu gối. Khớp đầu gối: hoại tử vô mạch đầu gối gây đau thường xuyên ở đầu gối và đau tăng khi bệnh nhân đi lại, vận động. Khớp vai: một số ca bệnh gây hoại tử khớp vai nhưng phổ biến nhất là bị hoại tử xương cánh tay. Đặc biệt, có một số bệnh nhân bị hoại tử vô mạch có tính chất đối xứng như: hoại tử cả 2 khớp háng 2 bên; hoại tử 2 đầu gối. Ngoài ra còn có các khớp khác bị hoại tử gồm: mắt cá chân, cổ tay, khớp bàn tay, bàn chân, khớp hàm, cột sống.
Các triệu chứng có thể xuất hiện đột ngột hoặc xảy ra sau một chấn thương hay đau và cứng khớp xảy ra từ từ trong vài tháng. Tuy nhiên, có bệnh nhân không có đầy đủ các triệu chứng.
Tình trạng vô mạch hoại tử xương nếu không được điều trị sẽ tiếp tục gây thưa xương, rỗng xương, cuối cùng, xương có thể bị gãy vỡ toàn bộ gây đau đớn và tàn tật trong vòng 2 - 5 năm.
Chụp phim Xquang có thể phát hiện tổn thương xương ở giai đoạn sau của bệnh. Chụp cộng hưởng từ (MRI) thấy những thay đổi sớm trong xương do hoại tử vô mạch.
Phương pháp điều trị
Điều trị hoại tử xương vô mạch chủ yếu nhằm ngăn chặn mất xương nặng thêm. Giai đoạn đầu của bệnh có thể điều trị bảo tồn nhưng đến giai đoạn sau có thể phải phẫu thuật.
Thuốc có thể dùng là: các thuốc chống viêm không steroid như aspirin, ibuprofen…
Bệnh nhân cần được nghỉ ngơi để giảm ảnh hưởng của trọng lượng cơ thể và căng thẳng trên xương khớp đang bị tổn thương. Đối với trường hợp hoại tử khớp háng và đầu gối, bệnh nhân cần phải sử dụng nạng để giảm áp lực của trọng lượng cơ thể lên khớp trong vài tháng. Bệnh nhân cũng cần tập luyện để giúp duy trì hoặc cải thiện sự chuyển động của khớp theo hướng dẫn của bác sĩ. Phương pháp kích thích điện để giúp phát triển xương mới thay thế các tổ chức xương bị tổn thương và hoại tử. Phẫu thuật cắt bỏ một phần của các lớp xương đã hoại tử làm giảm áp lực trong xương và giảm đau, đồng thời tạo không gian để xương hình thành các mạch máu mới và kích thích việc sản xuất xương mới. Cấy ghép xương. Chỉnh hình lại xương. Thay khớp nhân tạo.
Lời khuyên của bác sĩ
Vô mạch hoại tử xương là một bệnh nguy hiểm nhưng có thể phòng tránh được bằng các biện pháp đơn giản nhằm loại trừ nguyên nhân gây bệnh như sau: tránh chấn thương bằng cách đội mũ bảo hiểm khi tham gia giao thông; sử dụng trang bị bảo hộ lao động khi làm việc; loại bỏ các vật dễ gây té ngã trong phòng, trên lối đi. Bỏ hút thuốc lá, bỏ uống rượu mạnh. Giảm ăn mỡ động vật, tránh thừa cân béo phì để hạn chế bệnh vữa xơ mạch máu. Tránh dùng thuốc corticoid kéo dài. Điều trị tích cực bệnh thiếu máu và các bệnh gây vô mạch hoại tử xương.
ThS. Trần Ngọc Hương
