Hiểm họa từ thói quen tự mua và sử dụng thuốc kháng sinh

1. Thực trạng về tự ý sử dụng thuốc kháng sinh trong cộng đồng

Các nghiên cứu gần đây về tình hình sử dụng thuốc kháng sinh tại Việt Nam trong cộng đồng đã chỉ ra rằng, tỷ lệ người dân tự ý mua và sử dụng thuốc kháng sinh không kê đơn có thể lên tới 50-70% ở một số vùng. 

Một trong những vấn đề nổi cộm nhất là tình trạng mua bán kháng sinh không cần đơn thuốc và thói quen tự ý điều trị của người dân.

1.1 Mua bán thuốc kháng sinh mà không có đơn

Theo quy định của Bộ Y tế, kháng sinh là nhóm thuốc kê đơn, chỉ được sử dụng khi có chỉ định của bác sĩ và không được phép bán tự do. Tuy nhiên, thực tế tại nhiều địa phương cho thấy người dân vẫn dễ dàng mua được kháng sinh, kể cả những loại có tác dụng mạnh hoặc biệt dược, mà không cần đơn thuốc.

Nhiều khảo sát ghi nhận một tỷ lệ lớn nhà thuốc vẫn sẵn sàng bán kháng sinh theo yêu cầu của khách, đặc biệt ở khu vực nông thôn hoặc các quầy thuốc nhỏ lẻ. Những loại kháng sinh thường bị lạm dụng và dễ mua nhất là amoxicillin, azithromycin hay ciprofloxacin, chủ yếu dựa trên mô tả triệu chứng của người bệnh mà không qua thăm khám y tế.

Sự cạnh tranh giữa các nhà thuốc cùng với tâm lý muốn đáp ứng ngay nhu cầu của khách hàng là những nguyên nhân khiến tình trạng bán kháng sinh không cần đơn vẫn phổ biến. Bên cạnh đó, việc giám sát và xử lý chưa thật sự chặt chẽ từ phía cơ quan chức năng cũng tạo điều kiện để hành vi này tiếp diễn.

1.2 Tự ý điều trị, lạm dụng

Thói quen tự ý điều trị bằng kháng sinh cũng là một vấn đề nghiêm trọng. Nhiều người dân có thói quen tự chẩn đoán bệnh cho mình hoặc người thân. Sau đó ra hiệu thuốc mô tả triệu chứng và mua thuốc theo kinh nghiệm hoặc lời khuyên của người bán thuốc, thay vì đến cơ sở y tế để được thăm khám.

Tình trạng sử dụng lại đơn thuốc cũ khi có triệu chứng tương tự cũng rất phổ biến, mà không biết rằng mỗi lần bệnh có thể có diễn biến khác nhau và cần loại kháng sinh phù hợp.

Một số người còn lạm dụng kháng sinh như một "thần dược", cho rằng nó có thể chữa khỏi mọi bệnh, kể cả các bệnh do virus gây ra như cảm cúm thông thường. Nhiều người không phân biệt được bệnh do virus và bệnh do vi khuẩn; không hiểu rõ cơ chế hoạt động của kháng sinh, cũng như hậu quả nghiêm trọng của việc kháng thuốc. Họ tin rằng kháng sinh càng mạnh thì càng tốt, hoặc cần phải sử dụng kháng sinh ngay lập tức khi có dấu hiệu bệnh để nhanh khỏi.

2. Hậu quả nghiêm trọng của việc lạm dụng kháng sinh

2.1 Gia tăng tình trạng kháng kháng sinh

Đây là hậu quả nguy hiểm và cũng được nhắc đến nhiều nhất. Việc sử dụng kháng sinh không đúng loại, không đủ liều hoặc không đủ thời gian điều trị sẽ khiến vi khuẩn không bị tiêu diệt hoàn toàn, mà còn có cơ hội thích nghi và trở nên kháng thuốc.

Tổ chức Y tế Thế giới (WHO) đã xếp Việt Nam vào nhóm các quốc gia có tỷ lệ kháng kháng sinh cao. Hiện nay, đã xuất hiện nhiều loại vi khuẩn "đa kháng" (kháng với nhiều nhóm kháng sinh) và thậm chí là "toàn kháng" (kháng với tất cả các loại kháng sinh).

2.2 Khó khăn trong điều trị

Khi vi khuẩn đã kháng thuốc, việc điều trị các bệnh nhiễm khuẩn thông thường trở nên khó khăn, phức tạp và tốn kém hơn. Nhiều trường hợp phải sử dụng các loại kháng sinh thế hệ mới, đắt tiền hơn...

Tại buổi họp báo công bố khởi động Chương trình Cộng đồng về phòng, chống kháng kháng sinh từ cuối năm 2024, đưa ra thông tin: Theo ước tính của Tổ chức Y tế thế giới (WHO), từ năm 2020-2023 Việt Nam có gần 270.000 ca tử vong do đề kháng kháng sinh, tức là bình quân mỗi năm có gần 70.000 ca tử vong liên quan đến kháng kháng sinh.

2.3 Gây hại cho sức khỏe cá nhân

Việc lạm dụng kháng sinh còn gây ra nhiều tác dụng phụ như rối loạn hệ vi sinh đường ruột (gây tiêu chảy), tổn thương gan, thận và có thể dẫn đến dị ứng, sốc phản vệ.

3. Giải pháp và nỗ lực của các cơ quan chức năng

- Triển khai đơn thuốc điện tử: Bộ Y tế đã và đang "siết" việc bán thuốc kháng sinh mà không có đơn bằng nhiều biện pháp. Trong đó có việc triển khai hệ thống đơn thuốc điện tử. Mục tiêu là đến một thời điểm nhất định (dự kiến là vào năm 2026), tất cả các cơ sở khám chữa bệnh sẽ phải thực hiện kê đơn điện tử, từ đó có thể kiểm soát chặt chẽ việc bán thuốc theo đơn trên toàn quốc.

- Tăng cường truyền thông: Các chiến dịch nâng cao nhận thức cộng đồng về nguy cơ của việc lạm dụng kháng sinh và kháng thuốc đang được đẩy mạnh.

Người tự ý sử dụng kháng sinh sẽ là người đầu tiên gánh chịu hậu quả, và về lâu dài, điều này còn ảnh hưởng đến cả cộng đồng, tạo áp lực lớn cho hệ thống y tế khi tình trạng kháng kháng sinh gia tăng. Vì vậy, mỗi người cần nâng cao ý thức trong việc dùng kháng sinh, bằng cách:

+ Khám và dùng thuốc theo chỉ định của bác sĩ: Tuyệt đối không tự ý mua kháng sinh. Hãy để bác sĩ chẩn đoán chính xác và kê đơn phù hợp.

+ Tuân thủ hướng dẫn điều trị: Uống thuốc đúng loại, đủ liều, đủ thời gian, ngay cả khi đã thấy triệu chứng thuyên giảm.

+ Không dùng đơn thuốc cũ: Mỗi lần mắc bệnh có thể cần phác đồ khác nhau, không nên lặp lại đơn thuốc trước.

+ Không chia sẻ thuốc: Kháng sinh là thuốc kê đơn, không nên cho người khác mượn hoặc dùng chung.

+ Chung tay nâng cao nhận thức: Cùng lan tỏa thông tin về tác hại của lạm dụng kháng sinh để cộng đồng hiểu và phòng tránh.

Mời độc giả xem thêm video: