Hen suyễn - những góc nhìn khác biệt theo YHCT và y học hiện đại

Hen phế quản (hen suyễn) là 1 bệnh mạn tính về đường hô hấp. Khó thở là đặc trưng điển hình chủ yếu nhất của người bị hen, đồng thời thường đi kèm các triệu chứng như ho, nặng ngực, đờm nhiều nhưng đôi khi không khạc ra được. Các triệu chứng này xuất hiện khi đường thở phản ứng quá mẫn với các dị nguyên gây ra co thắt phế quản, tăng tiết nhầy, phù nề niêm mạc đường thở.

Ngoài 4 triệu chứng điển hình thì rất nhiều trường hợp người bị hen suyễn không có dấu hiệu điển hình. Do đó, cần nghĩ ngay đến bệnh hen khi người bệnh có một trong các biểu hiện sau:

- Nhiều hơn 1 triệu chứng, các triệu chứng thường diễn ra vào ban đêm hay sáng sớm; thay đổi về thời gian và cường độ.

- Các triệu chứng xuất hiện khi gắng sức, cười, khó hay tiếp xúc với khói thuốc lá, không khí lạnh, thú nuôi....

-  Các triệu chứng tăng nặng khi bị nhiễm khuẩn đường hô hấp

- Đáp ứng với các thuốc điều trị hen phế quản.

Khi vận động thể lực nặng hoặc gắng sức, cơn hen phế quản cũng xuất hiện. Triệu chứng của người bị hen suyễn thường hay bị co thắt phế quản, khó thở, tức ngực… (ảnh minh họa)

Theo y học hiện đại, những trẻ bị hen trước 12 tuổi đa phần là bởi di truyền (cơ địa dị ứng, viêm mũi xoang, viêm đa khớp dạng thấp…), còn sau 12 tuổi mắc bệnh là do các ảnh hưởng của nhân tố môi trường.

Các yếu tố môi trường ảnh hưởng tới bệnh lý hen phế quản có thể kể tới như dị nguyên, nhiễm khuẩn hô hấp, khói thuốc lá, ô nhiễm không khí. Với tình trạng viêm mạn tính của đường thở, khi gặp những tác động của môi trường sẽ khiến tăng đáp ứng đường thở gây ra giới hạn luồng khí thở ra; các cơ trơn bị co thắt, tăng tiết nhầy, niêm mạc bị phù nề. Các triệu chứng của cơn hen xuất hiện.

Dù hiểu rõ các nguyên nhân gây tăng nặng bệnh lý hen và cơ chế xuất hiện các cơn hen phế quản nhưng cho tới hiện tại y học hiện đại chưa có phương pháp để đẩy lùi dứt điểm hen suyễn. Hen không có cách gì chữa khỏi mà chỉ có thể khắc phục bằng cách phòng tránh bệnh biến chứng nặng hơn. Phương pháp điều trị là cố gắng tránh xa những nguồn gây dị ứng, dùng thuốc kiểm soát (dự phòng) và thuốc cắt cơn phối hợp với các liệu pháp kèm theo đối với người mắc hen ở mức độ nặng. Thuốc được chỉ định điều trị hen trong dài hạn thường gồm 3 loại chính:

-          Thuốc kiểm soát (dự phòng hen): Được dùng để duy trì đều đặn. Thuốc có tác dụng giảm viêm đường thở, kiểm soát triệu chứng và giảm nguy cơ tương lai của các đợt kịch phát và suy giảm chức năng phổi.

-          Thuốc cắt cơn: Được chỉ định để làm giảm các triệu chứng của một cơn hen bùng phát hay tình trạng tăng nặng của cơn hen cấp. Giảm và tối ưu hơn cả là loại bỏ nhu cầu điều trị cắt cơn là mục đích quan trọng trong kiểm soát hen và chính là thành công của điều trị hen.

-          Phối hợp thuốc điều trị cộng thêm đối với trường hợp hen nặng: thường là phối hợp LABA (Thuốc giãn phế quản tác dụng kéo dào) với ICS (Corticosteroid dạng hít). Tác dụng của loại thuốc phối hợp này tương đương với việc tăng gấp đôi liều corticoid đơn thuần. Ngoài ra có thể sử dụng thêm các thuốc kháng IGE (omalizumab) là các thuốc có tác dụng ức chế việc giải phóng ra các chất hóa học trung gian gây viêm như leukotrien, interlekin, histamin do đó không gây ra các biểu hiện dị ứng hay hen trên lâm sàng. Singulair là một trong những thuốc kháng IGE thường được dùng tại nước ta. Tuy nhiên theo công bố thông tin về an toàn dược phẩm của Hoa Kỳ, Singulair có thể làm bệnh nhân thay đổi hành vi cử chỉ trong quá trình sử dụng thuốc thậm chí còn nảy sinh ý định tự sát.

Có một số vấn đề sức khỏe cũng đồng thời xuất hiện khi mắc hen ví dụ trào ngược thực quản, viêm xoang, tạm thời ngừng thở khi ngủ… Một số vấn đề về thần kinh cũng thường đi kèm với bệnh hen ví dụ như lo lắng bồn chồn, xác suất xảy ra triệu chứng này là 16 – 52%; những vấn đề về tâm lý tỉ lệ xuất hiện từ 14 – 41%. Cũng bởi vậy, nếu tình trạng hen ở mức độ nghiêm trọng không kiểm soát được tốt nhất nên được chỉ định điều trị và theo dõi thường xuyên bởi các bác sĩ.

Theo Y học cổ truyền, Hen phế quản thuộc chứng Háo Suyễn – Háo Rỗng, tức là khí không được liễm nạp về thận, tỳ dương hư yếu thủy thấp ứ đọng sinh ra đờm. Trong cổ họng phát ra tiếng gọi là háo (hen) thở hít gấp gáp, khí đưa lên nhiều mà đưa xuống ít gọi là suyễn.

Nguyên nhân sinh bệnh hen là do công năng của ba Tạng: Tỳ – Phế – Thận không được điều hòa và suy yếu gây nên, trong đó:

-          Chức năng tạng Phế kém dẫn đến việc điều khí rối loạn gây nên hiện tượng khó thở

-          Đờm do tạng Tỳ không vận hóa được mà sinh ra, đờm thấp, đờm bị ứ ở phế quản sẽ làm tắc nghẽn gây khó thở đối với người bệnh

-          Tạng Thận không nạp khí nên khí nghịch gây khó thở, cò cử.

Người bị bệnh hen phế quản luôn sống trong căng thẳng, không dám lao động nặng nhọc, người gầy yếu, xanh xao, có thể dẫn tới tổn thương phổi và suy tim, sức khỏe ngày càng suy kiệt. Hen phế quản tái phát nhiều lần sẽ liên lụy tới Tâm và Thận, xuất hiện các biểu hiện như tim đập nhanh, phù thũng ở những bệnh nhân nghiêm trọng nếu không điều trị kịp thời còn dẫn tới tử vong.

Y học hiện đại cho rằng hen suyễn không thể trị khỏi mà chỉ có thể ức chế bệnh. Ngược lại theo Đông y sẽ tập trung điều trị tận gốc căn nguyên sinh bệnh, bệnh ổn định lâu dài mà ít gặp tác dụng phụ hơn so với y học hiện đại. Trên cơ sở biện chứng luận trị và lựa chọn lý pháp phương dược hợp lý sẽ giúp người bệnh hen suyễn khỏe mạnh, cơn hen không tái phát. Đối với hen mạn tính, việc nâng cao, phục hồi và điều hòa 3 tạng Tỳ – Phế – Thận sẽ giúp bệnh chuyển nhanh và không tái phát, nhờ vậy bệnh mới giải quyết hiệu quả được.

Thuốc y học cổ truyền một mặt nâng cao chức năng các Tạng Tỳ - Phế - Thận bị suy yếu, mặt khác điều hòa hoạt động giữa các Tạng đó. Sức đề kháng tăng, sức khỏe được cải thiện, các triệu chứng tại phế quản giảm rõ rệt, hết viêm, đờm được tiêu trừ và không sinh ra, kích ứng giảm làm ho cũng giảm, từ đó các cơn hen kịch phát giảm dần, cơn hen cũng nhẹ và bớt nguy hiểm hơn trước, tiến tới không còn lên cơn và tái phát nữa.

Theo Lương y – Dược sĩ Tào Văn Chiến, Hội Đông y thành phố Hà Nội: “Điều trị hen theo Đông y không chỉ chú trọng tới việc làm giảm các triệu chứng biểu hiện bên ngoài mà còn coi trọng việc cải thiện bệnh ở sâu bên trong, nhằm tạo ra các tác dụng bền vững, lâu dài. Nguyên tắc điều trị bệnh cơ bản của Đông y là chữa bệnh phải tìm đến gốc bệnh, làm cho cơ thể khỏe mạnh để tăng sức đề kháng, chống lại bệnh tật, chính khí mạnh thì tà khí sẽ phải lui”.

Một trong những bài thuốc hay được sử dụng trong điều trị hen mạn tính là bài cổ phương 1500 tuổi “Tiểu Thanh Long thang” có tác dụng điều hòa, phục hồi các chức năng Tạng Tỳ - Phế - Thận suy yếu, cho hiệu quả cao trong bệnh hen phế quản mạn tính, viêm phế quản mạn tính:

-          Ma hoàng, Quế chi có tác dụng phát hãn, tuyên phế, bình suyễn.

-          Bạch thược hợp Quế chi để điều hòa vinh vệ.

-          Can khương, Tế tân vừa có tác dụng phát tán phong hàn, vừa ôn hóa đờm ẩm.

-          Bán hạ trị táo thấp, hóa đờm.

-          Ngũ vị tử liễm phế, chỉ khái.....

Ghi nhận tại những cơ sở đã sử dụng thuốc thảo dược được bào chế theo bài thuốc cổ phương này, các chuyên gia y thế nhận định, thuốc hen thảo đáp ứng tốt trên các bệnh nhân mắc hen phế quản, viêm phế quản mạn tính và COPD nhờ 3 cơ chế tác động: Giảm ho, tiêu đờm giúp phế quản thông thoáng; Hết co thắt, tiêu viêm, phục hồi phế quản bị tổn thương; Tăng sức đề kháng, ngăn ngừa tái phát. Thuốc hen thảo dược cũng có nhiều lợi thế hơn nhờ là sản phẩm có thành phần hoàn toàn tự nhiên, hạn chế tác dụng phụ, hiệu quả điều trị đảm bảo, giá cả hợp lý và là thuốc việt nên được ưu tiên sử dụng. thuốc đã được cấp phép là thuốc điều trị lưu hành rộng rãi tại các hiệu thuốc trên toàn quốc.