Mỗi năm cả nước có hơn 100.000 trường hợp mắc bệnh đăng ký điều trị. Số bệnh nhân lao kháng thuốc ngày càng tăng. Nguyên nhân chủ yếu do bệnh nhân không thực hiện đúng quy trình điều trị, tự ý ngừng thuốc, uống thuốc không đúng liều.
Bỏ dở điều trị - Nguy cơ chết người của bệnh lao
Bệnh nhân mắc lao hầu hết trong độ tuổi lao động. Đa số họ chỉ dùng thuốc vài tháng đầu, khi thấy khỏe hơn, tưởng là hết bệnh nên bỏ dở điều trị. Việc điều trị dở dang khiến bệnh không được chữa dứt điểm và nhanh tái phát, với nguy cơ kháng thuốc cao.
Chữa khỏi bệnh lao thông thường chỉ cần phác đồ điều trị 6 tháng. Lao kháng thuốc, thời gian điều trị phải từ 19-24 tháng với quá trình điều trị nghiêm ngặt, nhiều tác dụng phụ không mong muốn. Nếu không tuân thủ sẽ trở thành siêu kháng thuốc, tỷ lệ tử vong cao.
Nguyên nhân của việc điều trị thất bại là do mạng lưới y tế hiện nay chưa thực sự đủ nguồn lực. Lượng bệnh đông, nhân viên quán xuyến không xuể. Để đạt được kết quả điều trị tốt nhất, đòi hỏi ở nhân viên y tế và bệnh nhân có sự hợp tác trong suốt quá trình điều trị 6 hoặc 8 tháng. Ngoài ra, quan trọng nhất là sự tuân thủ điều trị của người bệnh kém. Bên cạnh đó còn do sự thờ ơ của cộng đồng, mà cộng đồng ở đây chính là người thân, những người gần gũi nhất với bệnh nhân.
Sự hỗ trợ của người nhà bệnh nhân là rất quan trọng, cụ thể cần nhắc và theo dõi bệnh nhân uống thuốc. Thân nhân cần chủ động liên hệ thường xuyên với y tế, theo dõi những biểu hiện bất thường, báo cáo ngay về tác dụng phụ của bệnh nhân, nhắc nhở bệnh nhân đi khám định kỳ, khuyến khích, động viên bệnh nhân điều trị cho đến khi khỏi bệnh.
Với phác đồ điều trị hiện nay, trong 2 tháng đầu, bệnh nhân đến uống thuốc hàng ngày tại phòng khám lao quận dưới sự giám sát của nhân viên y tế. Trong 4 tháng sau, bệnh nhân tự uống thuốc ở nhà dưới sự giám sát, nhắc nhở của người nhà.
Theo một kết quả nghiên cứu tại TP.HCM, tháng đầu tiên của giai đoạn duy trì, cứ 10 thân nhân thì có 4 không nhắc bệnh nhân uống thuốc. Số người nhà không nhắc, không nhìn thấy bệnh nhân uống thuốc tăng dần trong những tháng tiếp theo.
Về phía bệnh nhân, ban đầu tuân thủ điều trị tốt nhưng về sau, khoảng từ tháng thứ tư trở đi, do có phần chủ quan nên quên uống thuốc. Một phần rất lớn là người bệnh đã khỏe trở lại, tập trung vào mưu sinh nên lơ là điều trị.
Mấy chục năm qua, thuốc điều trị lao vẫn chưa có nhiều thay đổi. Nếu lao kháng thuốc thì việc điều trị sẽ gặp nhiều khó khăn, tỷ lệ lây nhiễm cho cộng đồng sẽ rất cao. Việc phòng và chữa bệnh lao không chỉ là trách nhiệm ngành y tế mà của cả cộng đồng, vì sức khỏe chính bản thân bệnh nhân và tất cả mọi người.
Tuân thủ điều trị - Nguyên tắc cơ bản trong điều trị lao
Về phía bệnh nhân
Phải tuân thủ theo nguyên tắc điều trị lao dưới sự giám sát của nhân viên y tế. (DOST) Điều trị lao đạt hiệu quả đòi hỏi bệnh nhân phải tuân thủ ba chữ “Đ” có nghĩa: Đúng, Đủ, Đều.
Đúng: Đúng phác đồ đúng liều lượng, đúng thuốc
Đủ: Đủ thời gian (6 hoặc 8 tháng). Tùy theo loại bệnh lao được bác sĩ chỉ định, loại bệnh mới hay tái trị mà áp dụng phác đồ và thời gian điều trị cho từng loại bệnh đó.
Đều: Bệnh nhân phải uống thuốc thật đều đặn hàng ngày, thông thường uống vào buổi sáng lúc bụng đói. Tuy nhiên cũng tùy vào cơ địa và tùy vào sự dung nạp thuốc của từng bệnh nhân, lúc đó bác sĩ có thể chỉ định cho uống sau ăn hoặc trước khi đi ngủ buổi tối. Trong suốt thời gian điều trị, bệnh nhân không tự ngưng thuốc hoặc bỏ cữ thuốc vì uống thuốc không đều đặn. Lúc uống sáng, lúc tối, nhớ lúc nào uống lúc ấy... Nồng độ thuốc diệt vi trùng lao không đủ hiệu lực sẽ tạo cho vi trùng lao kháng thuốc, gây khó khăn cho công tác điều trị về sau. Ngoài ra còn tạo nguồn vi trùng lao kháng thuốc lây lan cho người thân và cho cộng đồng. Tuy nhiên trong quá trình điều trị bệnh nhân có thể ngưng uống thuốc lao vài ngày do điều kiện bắt buộc nào đó, nhưng không được phép bỏ thuốc trên 7 ngày (trừ trường hợp đặc biệt bác sĩ cho tạm ngưng thuốc do bệnh nhân bị dị ứng thuốc). Trong quá trình điều trị có thể có tác dụng phụ của thuốc lao xảy ra. Nhẹ: nổi mề đay, ngứa, mệt mỏi đau nhức các khớp lớn (hội chứng giả gút). Nặng: Sốc phản vệ, viêm gan, vàng da, đau bụng nôn ói, viêm trợt da. Nếu có những dấu hiện trên báo ngay cho bác sĩ điều trị cho mình biết, để có hướng xử trí.
Sau khi uống thuốc lao, tiểu nước tiểu có màu đỏ và thậm chí đổ mồ hôi hoặc nước mắt có màu đỏ là bình thường vì đây là màu của thuốc.
Vi trùng lao rất dễ đề kháng thuốc lao. Nếu người bệnh không tuân thủ theo hướng dẫn như trên thì hậu quả là không khỏi bệnh; tạo vòng vi trùng kháng thuốc khó chữa dẫn đến tử vong và còn để lại nguồn lây kháng thuốc cho gia đình và xã hội (thà không điều trị còn hơn điều trị lao không đúng).
Về phía nhân viên y tế
Có nhiệm vụ giải thích, tư vấn và thông báo tình trạng, thời gian điều trị, thời gian xét nghiệm đờm, chụp Xquang cho bệnh nhân biết. Hướng dẫn cho bệnh nhân biết cách phòng chống lây lan bằng cách tạm thời ít nhất 2 tháng hoặc khi nào kiểm soát lam hóa (không tìm thấy vi trùng lao trong đờm) thì mọi sinh hoạt của bệnh nhân không ăn, ngủ chung với người thân nhất là các cháu nhỏ dưới 15 tuổi đặc biệt dưới 4 tuổi. Bệnh nhân phải mang khẩu trang, không khạc nhổ bừa bãy trong môi trường. Biết cách xử trí đờm là khạc vào cốc, lon... đem đốt mỗi ngày.
