Xa tiền tử là hạt chín già phơi khô của cây mã đề. Theo Đông y, xa tiền tử vị ngọt, tính hàn; vào can, thận và bàng quang có tác dụng lợi niệu thẩm thấp; mát gan, sáng mắt. Dùng cho các trường hợp vàng da phù nề, sỏi đường tiết niệu (đái máu, đái đục, đái dắt buốt), tiêu chảy, viêm kết mạc mắt (đau mắt đỏ), ho do viêm họng, viêm khí phế quản. Hằng ngày dùng 10 - 20g bằng cách sắc trong túi vải. Xin giới thiệu một số bài thuốc từ xa tiền tử.
Trị chứng thấp nhiệt ở bàng quang, đái nhỏ giọt, tắc và phù thũng.
Bài 1: Thuốc bột bát chính: xa tiền tử 12g, cù mạch 12g, biển súc 12g, hoạt thạch 20g, quả dành dành 12g, mộc thông 12g, đại hoàng 8g, cam thảo 4g, ruột cây bấc đèn 4g. Sắc uống ngày 1 thang. Trị thấp nhiệt, tiểu nhỏ giọt và đục, tiểu dắt, tiểu ra máu, trong niệu đạo đau buốt và kết sỏi.
Bài 2: xa tiền tử 20g, thạch vĩ 20g, kim tiền thảo 20g, hoạt thạch 20g, hải kim sa 20g, đồng quỳ tử 20g, ngưu tất 12g, hậu phác 12g, chỉ xác 12g, vương bất lưu hành 12g. Sắc uống ngày 1 thang. Trị sỏi đường tiết niệu.
Bài 3: xa tiền tử 20g, phục linh bì 12g, trạch tả 12g, bạch truật 12g. Sắc uống ngày 1 thang. Trị phù thũng, tiểu tiện không lợi.
Cầm tiêu chảy, trị nôn, tiêu chảy mùa hè, tiểu tiện không lợi:
Bài 1: xa tiền tử 20g, sơn tra 12g. Sắc uống hoặc thêm bột, nước cơm, đường trắng, pha uống. Ngày 1 thang.
Bài 2: Thuốc bột mã đề: xa tiền tử 12g, bạch phục linh 12g, trư linh 12g, hương nhu 12g, đảng sâm 12g, ruột cây bấc đèn 1 bó. Sắc uống ngày 1 thang.
Mát gan, sáng mắt, trị can nhiệt, mắt đỏ, sưng đau: xa tiền tử 20g, mật mông hoa 20g, hạt muồng 20g, bạch tật lê 20g, khương hoạt 20g, long đởm thảo 20g, hoàng cầm 20g, cúc hoa 20g. Các vị nghiền chung thành bột mịn. Ngày uống 3 lần, mỗi lần 12g, uống với nước cháo.
Chữa đái tháo đường: xa tiền tử 6g, hoài sơn 16g, sinh địa 16g, phục linh 16g, sơn thù 10g, trạch tả 10g, quế tâm 10g, ngưu tất 10g, đơn bì 6g. Sắc uống ngày 1 thang.
Món ăn thuốc từ hạt mã đề:
Nước hãm xa tiền tử: xa tiền tử 9g cho vào túi vải pha hãm uống thay chè. Món này tốt cho người tăng huyết áp .
Cháo phục linh xa tiền: xa tiền tử 30g, bột phục linh 30g, gạo tẻ 60 - 100g, đường trắng vừa ăn. Xa tiền tử gói trong vải xô, nấu cùng gạo thành cháo; khi cháo chín, vớt bỏ bã xa tiền, cho bột phục linh, ít đường vào, khuấy cho tan và đun sôi đều. Ăn ngày 2 lần. Thích hợp cho phụ nữ bị viêm tử cung, huyết trắng.
Cháo xa tiền tử: xa tiền tử 15 - 30g, gạo tẻ 100g. Xa tiền tử gói trong vải xô nấu lấy nước, cho gạo vo sạch vào nấu cháo, thêm gia vị, ăn nóng ngày 2 lần sáng chiều. Món này tốt cho người cao tuổi viêm khí phế quản mạn tính, tăng huyết áp, viêm đường tiết niệu...
Kiêng kỵ: Không dùng cho người tỳ vị hư hàn, di tinh hoạt tinh hoặc người tỳ hư hạ hãm.
BS. Tiểu Lan
