Vừa qua, tại Bệnh viện đa khoa huyện Diễn Châu (Nghệ An) xảy ra một trường hợp sản phụ tử vong trong khi chuyển dạ đẻ. Nguyên nhân được xác định là vỡ tử cung gây sốc mất máu đã gây ra nhiều thắc mắc cho gia đình sản phụ cũng như nhân dân. Để giúp bạn đọc hiểu thêm về tai biến sản khoa này, xin giới thiệu bài viết dưới đây.
Nguyên nhân gây vỡ tử cung
Có nhiều nguyên nhân gây vỡ tử cung, có nguyên nhân thuộc về người mẹ, có nguyên nhân thuộc về thai nhi.
Về phía người mẹ:
Khung chậu hẹp, méo mó làm đầu thai nhi không chui lọt để ra ngoài.
Mẹ có khối u ở đoạn dưới cổ tử cung, ở cổ tử cung, ở đường sinh dục dưới, khối u này chặn đường ra của thai.
Mẹ đã đẻ nhiều lần nên tử cung mỏng, nhão, các cơn co mạnh gây vỡ, rách lớp cơ đoạn dưới tử cung.
Mẹ có vết mổ cũ ở tử cung (mổ tử cung lấy thai, mổ cắt bóc khối u ở tử cung) nên vết sẹo tử cung trở thành nơi yếu nhất, cơn co tử cung mạnh có thể làm toác vết mổ, gây vỡ cổ tử cung.
Về phía thai nhi:
Thai nhi to quá không chui lọt qua khung chậu, mặc dù khung chậu bình thường.
Thai nhi dị dạng có đầu to quá mức do não chứa đầy nước nên không qua được khung chậu.
Thai nằm trong tử cung theo tư thế không bình thường như thai nằm ngang (ngôi ngang) thai không cúi đầu cũng không ngửa mặt (ngôi trán) thai đưa mặt ra trước nhưng cằm lại quay về phía xương cùng của người mẹ (ngôi mặt cầm sau); các tư thế bất thường này làm cho thai không chui qua khung chậu để ra ngoài trong khi các cơn co dồn dập cứ thúc thai nhi xuống gây vỡ tử cung.
Tử cung có thể bị vỡ khi làm các thủ thuật, kéo thai, xoay thai, cặp và kéo foocxep trong điều kiện không thuận lợi, không đúng quy định.
Các dấu hiệu cho biết tử cung sắp vỡ và tử cung đã vỡ
Vỡ tử cung thường xảy ra trong lúc trở dạ đẻ. Hạn hữu cũng có trường hợp vỡ trong các tháng cuối trước khi chuyển dạ do tử cung có sẹo mổ cũ và vết sẹo đã bị nhiễm khuẩn, nên khi có cơn co mạnh sẹo bị nứt dần gây vỡ. Nếu theo dõi sát sản phụ, ta có thể phát hiện được các dấu hiệu chứng tỏ tử cung sắp bị vỡ, đó là triệu chứng dọa vỡ tử cung.
Biểu hiện của dọa vỡ tử cung: Cơn co tử cung ngày càng mạnh và nhanh, sản phụ đau đớn vật vã. Nhìn trên ổ bụng thấy đáy tử cung cao dần lên so với rốn. Ở dưới rốn thấy tử cung có một chỗ thắt lại làm cho tử cung không còn hình trứng mà có hình một quả bầu, vòng thắt này ngày càng rõ rệt. Vòng thắt này chính là ranh giới giữa thân tử cung và đoạn dưới tử cung và tử cũng sẽ vỡ dưới vòng thắt.
Khi phát hiện thấy các triệu chứng dọa vỡ tử cung phải tiêm ngay thuốc giảm co (papaverin 0,04g) và lấy thai ra ngay bằng foocxep nếu có chỉ định và đủ điều kiện. Nếu không đủ điều kiện lấy thai ra, phải chuyển sản phụ đi tuyến trên ngay. Nếu ta không phát hiện kịp thời, dọa vỡ tử cung không được xử trí sẽ dẫn tới vỡ tử cung.
Biểu hiện của vỡ tử cung: Cơn co tử cung ngày một dồn dập, sản phụ đau tăng lên dữ dội rồi tự nhiên giảm đau. Khi đó tử cung đã vỡ nên mất hẳn cơn co hoặc cơn co chỉ còn rất nhẹ, hình dáng tử cung thay đổi, có thể sờ ngay thấy thai nhi dưới da bụng người mẹ, tim thai mất hoặc đập rất yếu. Vì tử cung bị vỡ nên máu sẽ chảy ồ ạt vào ổ bụng làm cho sản phụ bị choáng, mặt nhợt nhạt, thở nông, vã mồ hôi, chân tay lạnh, mạch nhỏ và nhanh huyết áp tụt thấp. Sản phụ có thể chết ngay vì choáng và chảy máu.
Cách xử trí
Phải theo dõi thật sát các sản phụ đang chuyển dạ để phát hiện sớm dọa vỡ tử cung. Nếu cơn co quá nhanh và dồn dập thì tiêm ngay thuốc giảm co papaverin 0,04g (tiêm bắp) và xem có nguyên nhân đẻ khó nào không. Nếu sản phụ bị vỡ tử cung thì phải chuyển mổ lấy thai và hồi sức thật nhanh. Nếu không có điều kiện mổ tại chỗ thì lên tuyến trên thật nhẹ nhàng và nhanh chóng hoặc mời tuyến trên về mổ lấy thai và khâu cắt tử cung ngay để cầm máu.
Đề phòng vỡ tử cung
Làm tốt công tác đăng ký quản lý thai nghén. Mọi thai phụ phải đến đẻ ở nhà hộ sinh xã hoặc khoa sản bệnh viện. Người nữ hộ sinh và y tá xã phải biết phát hiện sớm các nguyên nhân có thể gây vỡ tử cung để thai phụ này có thể đến đẻ tại các cơ sở y tế có trung tâm phẫu thuật, phải theo dõi thật sát các sản phụ đang chuyển dạ để tiên lượng được các ca đẻ khó và gửi đi tuyến trên kịp thời; phải rất cẩn thận khi dùng thuốc tăng co oxytoxin vì dùng trước khi thai ra có thể gây vỡ tử cung; không được kéo thai, xoay thai, cặp kéo foocxep nếu chưa được huấn luyện, nếu không có chỉ định và không đủ điều kiện kỹ thuật.
BS. Trần Kim Oanh
Các nguyên nhân bất thường xảy ra trong chuyển dạ
Các nguyên nhân gây đẻ khó dẫn tới các tai biến sản khoa khó lường trong cuộc đẻ phải kể đến là chuyển dạ kéo dài, rối loạn cơn co tử cung và bất thường về mở cổ tử cung.
Chuyển dạ kéo dài: Bình thường một cuộc chuyển dạ khoảng 15-16 giờ tính từ khi bắt đầu đến lúc cổ tử cung mở hết, bà mẹ được rặn đẻ. Nếu vì một lý do nào đó bà mẹ có cuộc chuyển dạ kéo dài thì cần phải được can thiệp (bằng thuốc, bằng thủ thuật hay phẫu thuật) để lấy thai ra.
Các rối loạn cơn co tử cung: động lực thúc đẩy cuộc chuyển dạ tiến triển và giúp bà mẹ đẻ được chính là các cơn co tử cung mỗi lúc một mạnh thêm, dài ra và mau hơn. Trường hợp các cơn co quá mạnh, quá mau và quá yếu, quá thưa đều gây nên tình huống đẻ khó cho bà mẹ. Nếu không được theo dõi phát hiện kịp thời, các cơn co tử cung tăng mạnh có thế dẫn đến vỡ tử cung, suy thai... Các cơn co tử cung giảm nhiều sẽ đưa đến chuyển dạ kéo dài hoặc bị đờ tử cung sau đẻ sẽ gây băng huyết và sốc mất máu dẫn đến tử vong nếu không xử lý kịp thời.
Các bất thường về mở cổ tử cung: thai muốn chui được ra ngoài thì cổ tử cung phải mở rộng hết (tới 10cm). Nếu trong chuyển dạ, cổ tử cung không mở hoặc chỉ mở đến một mức nào đó rồi dừng lại hoặc mở quá chậm cũng sẽ gây cho bà mẹ khó khăn cần phải có sự can thiệp kịp thời của thầy thuốc.
