Theo y học cổ truyền, hạ khô thảo vị đắng, cay, tính hàn, không độc, có tác dụng thanh can hỏa, tán uất kết, tiêu ứ, sáng mắt. Thường dùng chữa tăng huyết áp, ngoài ra còn chữa đau mắt hay chảy nước mắt, mụn nhọt, hắc lào, vẩy nến, tiểu tiện ít không thông...
Hạ khô thảo là loại cây thân thảo, sống nhiều năm, cao 20 - 40 cm. Thân đứng, vuông, màu hơi tím đỏ. Lá mọc đối, hình trứng hay hình mác dài, gốc thuôn, đầu nhọn hoặc hơi tù, có ít lông ở thân và lá. Cụm hoa mọc ở đầu cành, thành bông xim co. Cánh hoa màu tím nhạt. Quả bế nhỏ, cứng, có 4 ô.
Cây mọc hoang ở vùng rừng núi Lào Cai, Lạng Sơn, Lai Châu, Kon Tum... Vào mùa hạ, khi một số quả đã chín, thu hái những cành mang hoa và quả, đem phơi hay sấy khô để dùng dần.
Một số đơn thuốc sử dụng hạ khô thảo
Hỗ trợ điều trị tăng huyết áp: Hạ khô thảo 40g rửa sạch, phơi khô, sắc chia làm 2 lần uống trong ngày, sau hai bữa cơm. Uống liên tục 10 ngày, nghỉ 7 ngày, rồi uống tiếp tục như thế từ 2 - 4 đợt.
Hoặc: Hạ khô thảo, bồ công anh, hạt muồng ngủ sao, mỗi vị 20g; hoa cúc, lá mã đề, mỗi vị 12g, sắc uống.
Hoặc: Đậu đen 50g, hạ khô thảo 30g, đường trắng 20g. Hạ khô thảo đem sắc lấy nước ninh với đậu đen cho nhừ, chia ăn vài lần trong ngày, có tác dụng hạ huyết áp.
Chữa đau mắt đỏ, làm sáng mắt: Hạ khô thảo 10g, hoa cúc trắng 12g, lá dâu 10g, gạo tẻ 50g, đường phèn (hoặc đường kính trắng) vừa đủ. Cúc trắng, lá dâu, hạ khô thảo rửa sạch, đun lấy nước, bỏ bã. Cho gạo tẻ, đường phèn vào nấu thành cháo loãng. Mỗi ngày ăn hai lần cháo nóng. Bài thuốc có công dụng khu phong, thanh nhiệt, sáng mắt, giải độc, chữa đau mắt đỏ. Những người tỳ vị hư hàn, tiêu chảy mạn tính không được dùng.
Hỗ trợ điều trị đau mắt đỏ, tắc tia sữa: Hạ khô thảo 20g, bồ công anh 30g, gạo tẻ 60g. Sắc bồ công anh và hạ khô thảo lấy nước bỏ bã. Lấy nước sắc và gạo nấu cháo, khi ăn cho thêm đường trắng đủ ngọt. Dùng một đợt 3 - 5 ngày.
Hỗ trợ điều trị viêm gan B: Hạ khô thảo 12g, chó đẻ răng cưa 30g, sài hồ 12g, nhân trần 12g, chi tử 8g, sắc uống ngày 1 thang. 10 ngày là một liệu trình.
Lưu ý: Không dùng cho phụ nữ có thai.
Lương y Nguyễn Văn Phúc
