Hà Giang: Hiệu quả từ chương trình can thiệp dinh dưỡng 1.000 ngày đầu đời

1.000 ngày đầu đời là thời điểm từ lúc phụ nữ bắt đầu có thai, kéo dài đến khi trẻ 2 tuổi, đây được xem là giai đoạn "vàng" đối với sự phát triển của trẻ. Tuy nhiên, đối với địa bàn vùng cao như Hà Giang, quá trình này chưa được các bậc cha, mẹ coi trọng, đặt ra khó khăn lớn đối với ngành Y tế trong phòng, chống suy dinh dưỡng trẻ em.

Thống kê năm 2020, tỷ lệ suy dinh dưỡng thể thấp còi toàn tỉnh chiếm 29,9%, suy dinh dưỡng thể nhẹ cân chiếm 18,6%. Ngoài thành phố Hà Giang, 10 huyện còn lại đều có tỷ lệ trẻ suy dinh dưỡng rất cao.

Trước thực tế nêu trên, Chương trình Can thiệp dinh dưỡng 1.000 ngày đầu đời được Tổ chức Plan tài trợ thực hiện tại Hà Giang từ năm 2018, triển khai ở 16 xã tại 4 huyện, gồm: Hoàng Su Phì, Xín Mần, Yên Minh và Mèo Vạc. Với nhiều hoạt động đa dạng, thiết thực, chương trình có sự phối hợp, tham gia chặt chẽ giữa Plan với cấp ủy, chính quyền địa phương, ngành Giáo dục, trường học và y tế.

Do trình độ nhận thức của một bộ phận bà con dân tộc thiểu số còn hạn chế nên việc nâng cao hiểu biết về tầm quan trọng của nuôi dưỡng trẻ trong 1.000 ngày đầu đời, nuôi con từ sữa mẹ, chăm sóc dinh dưỡng và sức khỏe thai kỳ được đặc biệt chú trọng. Tại các địa phương đã thành lập 64 Câu lạc bộ nhóm cha mẹ, 64 mô hình làm sữa từ hạt và triển khai 134 mô hình sinh kế dinh dưỡng tại gia đình như: Nuôi gà, chim bồ câu… để cung cấp bữa ăn hợp lý, đủ chất cho trẻ. Cùng với đó, Tổ chức Plan đã đồng hành với ngành Y tế tổ chức tập huấn, nâng cao năng lực cho cán bộ trung tâm y tế, người phụ trách câu lạc bộ, y tế thôn bản.

Có mặt tại Trạm Y tế xã Hữu Vinh (Yên Minh) vào đúng dịp diễn ra hoạt động tuyên truyền cho phụ nữ có thai, sau sinh về dinh dưỡng 1.000 ngày đầu đời. Tại Phòng tư vấn nuôi dưỡng trẻ nhỏ, các chị em được tư vấn, kết hợp khám thai, tìm hiểu về tầm quan trọng của chăm sóc dinh dưỡng hợp lý, nuôi con bằng sữa mẹ. Cùng với đó, các nhóm hỗ trợ nuôi dưỡng trẻ nhỏ không chỉ có sự tham gia của các bậc cha mẹ mà còn cả các thành viên trong gia đình, cùng nhau tiếp cận với các kiến thức, kinh nghiệm chăm sóc, nuôi dưỡng trẻ nhỏ. Không chỉ riêng xã Hữu Vinh, hoạt động tuyên truyền, sinh hoạt câu lạc bộ, nhóm hỗ trợ đều diễn ra rất sôi nổi, thiết thực tại các địa phương. Năm 2023, tại 16 xã triển khai chương trình đã tổ chức 21 lớp tập huấn, thu hút trên 1.000 phụ nữ có thai tham gia; tập huấn mô hình sinh kế dinh dưỡng cho 134 nhóm.

Đồng chí Vũ Hùng Vương, Phó Giám đốc Sở Y tế cho biết: Theo đánh giá của ngành, từ khi triển khai chương trình, tỷ lệ suy dinh dưỡng trẻ em trong 1.000 ngày đầu đời tại 16 xã có cải thiện nhất định. Bên cạnh các hoạt động tuyên truyền nâng cao nhận thức, thay đổi hành vi, Tổ chức Plan đã hỗ trợ kinh phí giúp ngành triển khai nhiều hoạt động chuyên môn can thiệp phục hồi suy dinh dưỡng cho trẻ. Năm 2023, đã khám thai tại 100% thôn vùng dự án; cân, đo chiều cao cho 7.642 trẻ; hướng dẫn thực hành dinh dưỡng tại 204 thôn/16 xã dự án. Đồng thời, hỗ trợ thiết bị dụng cụ cân, đo suy dinh dưỡng, máy đo huyết áp, nước sát khuẩn cho trạm y tế. Đến nay, tỷ lệ trẻ em dưới 5 tuổi bị suy dinh dưỡng cân nặng/tuổi giảm xuống còn 16,37%.

Mặc dù đã có nhiều cải thiện song tình trạng suy dinh dưỡng ở trẻ em dưới 5 tuổi trên địa bàn tỉnh vẫn còn ở mức cao. Thời gian tới, Tổ chức Plan tiếp tục cam kết tiếp tục đồng hành với tỉnh triển khai các hoạt động hỗ trợ cộng đồng, tập trung vào dinh dưỡng gia đình; nâng cao năng lực cho tình nguyện viên, tổ chức tham quan, học tập kinh nghiệm, sáng kiến hỗ trợ nhóm cha mẹ phát triển kinh tế; giám sát hoạt động y tế tại cấp xã… Qua đó, góp phần nâng cao nhận thức người dân, cải thiện dinh dưỡng, nâng cao tầm vóc trẻ em.

1000 ngày đầu đời là gì?

Khái niệm 1000 ngày đầu đời là khoảng thời gian trẻ phát triển rất nhanh nhưng cũng rất dễ bị tổn thương. Được tính từ khi trứng được thụ thai cho đến khi trẻ được 2 tuổi. Việc chăm sóc và nuôi dưỡng trẻ trong giai đoạn này sẽ gây tác động mạnh mẽ đến khả năng tăng trưởng, học tập và phát triển.

Hướng phát triển của trẻ trong 1000 ngày đầu đời có thể quyết định tương lai khó khăn hay thành công của trẻ. Não bộ của trẻ bắt đầu tăng trưởng, tạo nền tảng phát triển sức khỏe suốt đời. Cách não bộ thích nghi với môi trường và các yếu tố xung quanh góp phần xây dựng nhân cách và định hướng của trẻ trong tương lai. Nghiên cứu cho thấy, ở những quốc gia có phúc lợi cho mẹ và trẻ trong 1000 ngày đầu đời không tốt sẽ phải tiêu tốn hàng tỷ đô la do năng suất kinh tế thấp và sự gia tăng của các chi phí ý tế. (Wikipedia contributors. (2024, January 10). First 1,000 days. Wikipedia. https://en.wikipedia.org/wiki/First_1,000_days)

Thực tế, có rất nhiều yếu tố ảnh hưởng đến sự tăng trưởng, phát triển của trẻ trong 1000 ngày đầu đời nhưng dinh dưỡng là một trong những yếu tố quan trọng, cần đặc biệt chú ý. Mẹ và trẻ có chế độ dinh dưỡng đúng và đủ trong giai đoạn này không chỉ giúp tạo nền tảng sức khỏe vững chắc mà còn tạo tiền đề, cơ hội phát triển tốt về thể chất, trí tuệ, xây dựng cuộc sống hạnh phúc trong tương lai. Đầu tư dinh dưỡng và chăm sóc đúng trong 1000 ngày đầu đời là cách tiếp cận hiệu quả nhất, ngắn nhất và kinh tế nhất để có thể phát huy tối đa các tiềm năng ở trẻ.

Các nghiên cứu đã chỉ ra rằng, sự phát triển của mỗi cá nhân không được quyết định chỉ bởi yếu tố di truyền mà còn liên quan đến sự tương tác phức tạp giữa gen và môi trường. Ước tính có khoảng 20% sức khỏe của cả đời người có thể được giải thích do gen di truyền. Điều này có nghĩa là 80% nguy cơ bệnh ở phần sau của cuộc đời là do môi trường, bao gồm những yếu tố dinh dưỡng, vận động, thuốc, nhiệt độ, sang chấn tâm lý, nhiễm khuẩn, và những yếu tố liên quan đến ngoại di truyền.

Vì sao 1000 ngày đầu đời của bé lại cần chú ý đặc biệt?

So với cả đời người, 1000 ngày đầu đời chỉ là một quãng thời gian ngắn nhưng lại đóng vai trò cực kỳ cùng quan trọng, ảnh hưởng sâu sắc đến suốt cuộc đời trẻ. Một số khía cạnh phát triển ở trẻ trong 1000 ngày đầu đời cần đặc biệt chú ý:

Não bộ: Đây là giai đoạn não bộ bắt đầu hình thành và phát triển nhanh chóng, có thể đạt khoảng 80% khối lượng não bộ của người trưởng thành.

Dinh dưỡng: Não bộ của trẻ sẽ phát triển tối ưu nhất khi trẻ được bổ sung dinh dưỡng đúng và đủ. Từ giai đoạn sơ sinh đến khi trẻ được 6 tháng tuổi, trẻ nên được nuôi dưỡng bằng sữa mẹ hoàn toàn, bởi sữa mẹ cung cấp các dưỡng chất thiết yếu và các yếu tố miễn dịch giúp bảo vệ và phát triển não bộ.

Tương tác xã hội: Sự tương tác giữa trẻ và người chăm sóc thông qua việc ôm ấp, nói chuyện và chơi đùa giúp kích thích sự phát triển của các liên kết thần kinh và kỹ năng xã hội.

Giấc ngủ: Ngủ đủ giấc và chất lượng rất cần thiết cho sự phát triển não bộ. Các quá trình củng cố trí nhớ và phát triển các kỹ năng mới của não bộ sẽ được thực hiện trong giấc ngủ sâu của trẻ.