Theo y học hiện đại, thời tiết mùa hè nóng nực khiến mạch máu ngoại vi giãn rộng để tỏa nhiệt, làm cho tim phải hoạt động nhiều hơn để duy trì huyết áp và lưu lượng tuần hoàn.
Theo Đông y, mùa hè thuộc hành Hỏa, ứng với tạng Tâm nên mùa hè cần dưỡng Tâm. Nguyên lý "Hạ dưỡng tâm" nhấn mạnh tầm quan trọng của việc bảo vệ tim mạch và tinh thần trước tác động của nhiệt độ cao, giúp phòng ngừa các triệu chứng như hồi hộp, mất ngủ, bứt rứt…
Bài viết sẽ phân tích rõ nguyên lý này và gợi ý các phương pháp dưỡng tâm hiệu quả trong mùa hè.
1. Nguyên lý 'Hạ dưỡng tâm' là gì?
Theo Đông y, mùa hè thuộc hành Hỏa, tương ứng với tạng Tâm - cơ quan chủ huyết mạch và tinh thần. Nhiệt độ cao dễ làm hao tổn Tâm âm, Tâm huyết và gây rối loạn Thần, dẫn đến hồi hộp, mất ngủ, lo âu.
Nguyên lý "Hạ dưỡng tâm" có nghĩa là "mùa hè nên dưỡng tâm" hoặc "mùa hè là thời điểm thích hợp để nuôi dưỡng tạng Tâm". Đây là một trong những nguyên tắc cốt lõi của phép dưỡng sinh theo mùa, nhấn mạnh sự quan trọng của việc bảo vệ trái tim và tinh thần trong mùa nắng nóng.
Tây y cũng ghi nhận mùa hè làm tăng nguy cơ mất nước, rối loạn nhịp tim, sốc nhiệt và suy nhược thần kinh. Do đó, Đông - Tây y đều thống nhất tầm quan trọng của việc chăm sóc tim mạch và tinh thần trong mùa hè thông qua bồi bổ cơ thể, giữ tinh thần an tĩnh và hạn chế tác động tiêu cực của nhiệt độ.
Mùa hè nên ưu tiên các loại rau có màu xanh đậm giúp thanh nhiệt cơ thể.
2. Cách thực hiện nguyên lý 'Hạ dưỡng tâm' giúp nâng cao sức khỏe
Để thực hiện nguyên lý "Hạ dưỡng tâm" một cách hiệu quả, Đông y cung cấp nhiều phương pháp đa dạng, từ chế độ ăn uống, sinh hoạt đến các bài tập thể dục và liệu pháp tinh thần. Tất cả đều nhằm mục đích bảo vệ và bồi bổ tạng Tâm, an định Tâm và Thần trong mùa hè.
2.1. Điều hòa chế độ ăn uống
Chế độ ăn uống là yếu tố then chốt trong "Hạ dưỡng tâm" với mục tiêu thanh nhiệt, bổ âm, giải độc và dưỡng tân dịch, ưu tiên thực phẩm thanh nhiệt:
- Rau, củ, quả tươi: Các loại rau xanh đậm (rau cải, mồng tơi, rau đay), dưa chuột, bí đao, cà chua…
- Trái cây mọng nước: Dưa hấu, dưa lưới, thanh long, dâu tây, cam, quýt… Những loại này giúp bổ sung nước và vitamin, hỗ trợ làm mát cơ thể.
- Các loại đậu: Đậu xanh, đậu đen, đậu đỏ có tác dụng thanh nhiệt, giải độc, lợi tiểu. Chè đậu xanh, chè đậu đen là món ăn giải nhiệt lý tưởng.
- Thực phẩm có vị đắng nhẹ: Khổ qua (mướp đắng), rau diếp cá. Vị đắng có tác dụng giáng hỏa, thanh nhiệt, tả hỏa ở Tâm.
- Hạn chế thực phẩm cay nóng, nhiều dầu mỡ, gia vị mạnh như ớt, gừng, tỏi, hạt tiêu, các món chiên xào, nướng… Những thực phẩm này dễ sinh nhiệt, làm hao tổn âm dịch và gia tăng gánh nặng cho Tâm.
- Bổ sung các món ăn, thức uống dưỡng tâm an thần như cháo hạt sen, trà hoa cúc, trà tâm sen… để làm dịu tâm trí và bảo vệ tim mạch trong mùa hè.
Nên hạn chế các thực phẩm chiên rán.
2.2. Đảm bảo sinh hoạt khoa học
Cách thức sinh hoạt hàng ngày ảnh hưởng trực tiếp đến khí huyết và tinh thần, theo đó:
- Ngủ đủ giấc và đúng giờ: Mùa hè ngày dài, đêm ngắn nhưng không nên thức quá khuya. Nên đi ngủ trước 23h và dậy sớm, tránh thức khuya làm hao tổn Tâm âm, dễ gây mất ngủ. Một giấc ngủ trưa ngắn (khoảng 30 phút) rất có lợi để bồi bổ tinh thần và giảm gánh nặng cho Tâm.
- Tránh làm việc quá sức dưới nắng nóng: Hạn chế hoạt động thể lực cường độ cao vào giữa trưa (11h-15h) khi nhiệt độ cao nhất. Nếu phải làm việc ngoài trời, cần có biện pháp che chắn, nghỉ ngơi hợp lý và bổ sung nước đầy đủ.
Hạn chế làm việc lâu dưới trời nắng nóng.
- Mặc quần áo thoáng mát, thấm hút mồ hôi: Ưu tiên chất liệu cotton, lụa, màu sắc nhạt để giảm hấp thụ nhiệt.
- Tắm rửa thường xuyên: Giúp làm mát cơ thể, loại bỏ mồ hôi, giữ cơ thể sạch sẽ. Tuy nhiên, tránh tắm nước quá lạnh hoặc tắm ngay sau khi vận động mạnh.
2.3. Tập luyện hợp lý
Vận động là cần thiết nhưng cần điều độ và đúng thời điểm. Nên tập vào sáng sớm hoặc chiều mát, tránh thời điểm nắng gắt. Ưu tiên các bài tập nhẹ nhàng, vừa sức như đi bộ, thái cực quyền, yoga, khí công, bơi lội. Tránh các bài tập cường độ cao gây ra mồ hôi quá nhiều, làm hao tổn Tâm âm và Tâm khí. Uống đủ nước trước, trong và sau khi tập.
Thiền định giúp giữ tinh thần ổn định trong mùa hè.
2.4. Giữ tinh thần ổn định, lạc quan
Đây là khía cạnh cực kỳ quan trọng của "Hạ dưỡng tâm" bởi Tâm tàng Thần, theo đó:
- Giữ tâm trạng vui vẻ, lạc quan: Mùa hè nhiệt khí thịnh dễ làm người ta bứt rứt, nóng nảy; cần học cách kiểm soát cảm xúc, hạn chế căng thẳng, giận dữ.
- Thiền định, hít thở sâu giúp an định tâm thần, giảm stress.
- Nghe nhạc nhẹ nhàng, đọc sách giúp xoa dịu tâm trí.
- Giao lưu xã hội lành mạnh làm cho giải tỏa cảm xúc tiêu cực, tạo không khí vui vẻ.
Bằng cách kết hợp linh hoạt các phương pháp trên, chúng ta có thể thực hiện nguyên lý "Hạ dưỡng tâm" một cách toàn diện, duy trì sự cân bằng của cơ thể trong suốt mùa hè nóng bức.
3. Lưu ý khi thực hiện nguyên lý "Hạ dưỡng tâm"
Thực hiện nguyên lý "Hạ dưỡng tâm" đòi hỏi sự kiên trì và hiểu biết đúng đắn. Để đạt được hiệu quả tốt nhất và tránh những sai lầm không đáng có, cần lưu ý những điểm sau:
- Dưỡng Tâm mùa hè cần đúng cách và phù hợp thể trạng, tránh những sai lầm như thanh nhiệt quá mức (tắm nước lạnh đột ngột, uống quá nhiều nước lạnh, dùng điều hòa quá lạnh) vì có thể gây sốc nhiệt, rối loạn tiêu hóa hoặc cảm lạnh.
- Mỗi người có một thể trạng khác nhau nên nếu bạn có bệnh lý mạn tính hoặc không chắc chắn về thể trạng của mình, cần tham khảo ý kiến của bác sĩ Đông y để có lời khuyên và phác đồ dưỡng sinh phù hợp nhất.
Dù áp dụng bất kỳ phương pháp nào, việc giữ một tinh thần thư thái, an lạc, tránh lo âu, bực bội là yếu tố quan trọng nhất để dưỡng Tâm trong mùa hè vì "Tâm an thì thân lạc".
Xem thêm video đang được quan tâm:
Dinh dưỡng và vận động khoa học để nâng cao sức khỏe người Việt | SKĐS
