Trong y học cổ truyền phương Đông, dược chẩm đã có một lịch sử lâu đời, lưu truyền khá rộng rãi trong dân gian nhưng khởi nguồn từ khi nào cho đến nay vẫn chưa được rõ. Tuy nhiên, phương pháp chữa bệnh độc đáo này đã được nhiều danh y bàn đến và ghi lại trong các trước tác của mình. Ví như, trong sách Bản thảo cương mục, nhà dược học lỗi lạc Lý Thời Trân (đời Minh, Trung Quốc) đã ghi lại cách làm gối sáng mắt: “Vỏ khổ kiều, vỏ đậu xanh, vỏ đậu đen, quyết minh tử, hoa cúc làm ruột gối có tác dụng làm sáng mắt”. Danh y Lục Cẩm Toại (đời Thanh), trong sách Ngoại trị phương tuyển đã ghi lại việc dùng lá dâu và cúc hoa để làm ruột gối chữa chứng đầu phong. Sách Diên niên bí lục có ghi chép về gối hoa cúc, sách Tuân sinh bát diễn viết về gối từ thạch các tác dụng làm sáng mắt và an thần. Từ những năm 50 của thế kỷ trước, các nhà y học cổ truyền Trung Quốc đã tiến hành thu thập, thừa kế, ứng dụng và sáng tạo ra nhiều phương thang dược chẩm mới, tạo ra cho phương pháp trị liệu này những thành tựu và tiến bộ vượt bậc.
Các dược vật chứa trong ruột gối sẽ cọ xát, tác động trực tiếp lên da và các huyệt vị vùng đầu cổ
Công dụng của gối thuốc
Theo quan niệm của y học cổ truyền, đầu gáy là nơi hội tụ của các kinh dương, có rất nhiều huyệt vị quan trọng, liên quan mật thiết đến sự tuần hoàn của khí huyết và công năng hoạt động của các tạng phủ. Các dược vật chứa trong ruột gối sẽ cọ xát, tác động trực tiếp lên da và các huyệt vị vùng đầu cổ, thẩm thấu vào trong cơ thể mà phát huy tác dụng dược lý. Tùy theo dược tính của các dược vật, mỗi loại gối có những công dụng khác nhau như sơ phong thanh nhiệt, thanh nhiệt giải độc, bình can tiềm dương, hoạt huyết thông mạch, an thần định trí, kiện não minh mục, thông lạc chỉ thống... và trên cơ sở đó được dùng để chữa các chứng bệnh như: đau đầu, hoa mắt, chóng mặt, ù tai, mất ngủ, hay quên, cao huyết áp, suy nhược thần kinh, đau cổ gáy, viêm quanh khớp vai, viêm kết mạc, suy giảm thị lực...
Cách làm gối thuốc
Để làm gối thuốc nên chọn các loại vải bông, vải sợi để làm vỏ ruột gối, không nên dùng vải pha nilon hay vải sợi hóa học nhằm đạt được yêu cầu mềm mại, thông thoáng và dễ hấp thụ chất thuốc. Tùy theo mục đích trị liệu mà lựa chọn hoa, lá, hạt, vỏ... của các dược vật cho phù hợp. Những vị thuốc hay được dùng là cúc hoa, hồng hoa, hoa cúc trắng, hoa cúc dại (dã cúc hoa), màng tang, bạc hà, hạ khô thảo, bồ công anh, đạm trúc diệp, lá dâu, thảo quyết minh, mạn kinh tử, lá trà, vỏ đậu xanh, vỏ đậu đen, đương quy, xuyên khung, xích thược, mộc hương, bạch thược, đan bì, khương hoạt, xương bồ, đan sâm, tế tân, quế chi, từ thạch, phèn chua, thạch cao, thạch quyết minh, băng phiến, tằm sa, địa long... Tất cả đều được phơi hoặc sấy thật khô, tán vụn rồi cho vào vỏ ruột gối khâu kín lại để tránh ẩm mốc.
Lá trà làm ruột gối, dùng để phòng bệnh cao huyết áp
Một số công thức gối thuốc
Bệnh cao huyết áp:
- Cúc hoa, đạm trúc diệp, tang diệp, sinh thạch cao, bạch thược, xuyên khung, từ thạch, mạn kinh tử, mộc hương, tằm sa, bạc hà, lượng vừa đủ nhồi vào trong vỏ ruột gối, mỗi ngày gối đầu ít nhất 6 giờ, 3 tháng là 1 liệu trình. Công dụng: sơ phong thanh nhiệt, bình can tiềm dương, chủ trị cao huyết áp. Đây là phương gối thuốc do Lý Thời Trân sáng chế, được gọi là Lý Thời Trân dược chẩm.
Cúc hoa - vị thuốc hay được dùng làm ruột gối
- Thạch quyết minh, hoa cúc trắng, hồng hoa, lượng vừa đủ, sấy khô tán vụn nhồi làm ruột gối. Công dụng: tiềm dương bình can, hoạt huyết an thần, giáng áp.
- Phèn chua 300g, hoa cúc trắng và hạ khô thảo mỗi thứ 500, sấy khô tán vụn nhồi làm ruột gối. Công dụng: thanh nhiệt bình can, an thần giáng áp.
- Sinh thạch cao, từ thạch, cúc hoa, mộc hương, bạch thược, lá sương, lượng mỗi thứ vừa đủ, sấy khô tán vụn, nhồi làm ruột gối. Công dụng: thanh nhiệt bình can, dưỡng âm giáng áp. Chú ý: để đạt hiệu quả cao cần gối mỗi ngày ít nhất 7 giờ.
- Hoa cúc trắng lượng vừa đủ, sấy khô nhồi vào vỏ ruột gối. Công dụng: sơ phong thanh nhiệt, giáng áp minh mục, dùng thích hợp cho những người cao huyết áp có đau đầu nhiều.
- Lá trà lượng vừa đủ, thái nhỏ, sấy khô, nhồi làm ruột gối, dùng để phòng bệnh cao huyết áp.
Mất ngủ:
- Cúc hoa 1.000g, xuyên khung 400g, đan bì 200g, bạch chỉ 200g. Tất cả sấy khô, tán nhỏ, nhồi làm ruột gối. Công dụng: sơ phong thanh nhiệt, hoạt huyết an thần, chuyên dùng đẻ chữa chứng mất ngủ, được gọi là An miên dược chẩm.
- Quy bản, long cốt, viễn trí, xương bồ, lượng vừa đủ, sấy khô tán nhỏ, nhồi làm ruột gối. Công dụng: dưỡng âm an thần, chuyên dùng để chữa suy nhược thần kinh và chứng mất ngủ, suy giảm trí nhớ.
Bệnh cột sống cổ:
Đương quy, khương hoạt, cảo bản, chế xuyên ô, hắc phụ phiến, xuyên khung, xích thược, hồng hoa, địa long, huyết kiệt, xương bồ, đăng tâm, tế tân, quế chi, đan sâm, phòng phong, lai phục tử, uy linh tiên, mỗi thứ 300g, nhũ hương và một dược mỗi thứ 200g, băng phiến 20g. Trừ băng phiến, các vị thuốc đem sấy khô tán nhỏ rồi nhồi cùng băng phiến làm ruột gối, mỗi ngày gối đầu từ 6 giờ trở lên, 3 tháng là 1 liệu trình. Công dụng: hoạt huyết tán ứ, thông kinh chỉ thống, chuyên dùng để chữa bệnh lý cột sống cổ như thoái hóa, thoát vị đĩa đệm, vẹo cổ...
Đau đầu:
Cúc hoa, bạc hà, tang diệp, vỏ đậu xanh, lượng vừa đủ, sấy khô tán vụn, nhồi làm ruột gối, gối đầu ít nhất 8 giờ mỗi ngày, 1 tháng là 1 liệu trình. Công dụng: sơ phong thanh nhiệt, chỉ thống, chuyên dùng để chữa chứng mất ngủ.
Viêm kết mạc:
Quyết minh tử 120g, tằm sa 120g, bồ công anh 120, sấy khô tán vụn, nhồi làm ruột gối, mỗi ngày gối đầu ít nhất 8 giờ. Công dụng thanh nhiệt giải độc, chuyên dùng để chữa viêm kết mạc cấp tính.
Ngoài ra, còn có các loại gối thuốc khác như: Kháng nhược lão dược chẩmchữa hen suyễn, viêm khí phế quản, mất ngủ, đau đầu, nghiện thuốc lá; Cảnh chùy bảo kiện dược chẩm chữa đau nhức cổ, viêm quanh khớp vai, đau đầu, mất ngủ; Trà diệp chẩm, Kiều mạch chẩm, Tằm sa chẩm để chữa mất ngủ, giấc ngủ nhiều mộng mị...
