Vùng dược liệu – hướng đi phát triển bền vững của nông nghiệp miền núi
Theo PGS.TS Phạm Thanh Huyền – Giám đốc Trung tâm Tài nguyên Dược liệu (Viện Dược liệu, Bộ Y tế), Việt Nam hiện có hơn 5.000 loài cây thuốc, trong đó nhiều loài có giá trị y học và kinh tế cao, đóng góp quan trọng cho sự phát triển kinh tế – xã hội, đặc biệt ở các vùng núi và khu vực đồng bào dân tộc thiểu số. Dược liệu không chỉ là tài nguyên tự nhiên mà còn là nguồn sinh kế bền vững nếu được tổ chức sản xuất, khai thác và chế biến hợp lý.
Nhiều địa phương đã nhận ra tiềm năng này và đưa dược liệu trở thành cây trồng chủ lực trong phát triển nông nghiệp hàng hóa.
Theo thống kê của tỉnh Lào Cai, địa phương hiện có khoảng 850 loài cây thuốc trong tổng số gần 4.000 loài thực vật có công dụng làm thuốc, trong đó 78 loài có tiềm năng khai thác và 70 loài thuộc diện quý hiếm cần bảo tồn. Năm 2023, diện tích trồng dược liệu toàn tỉnh đạt hơn 4.100 ha, cho sản lượng gần 19.000 tấn, với giá trị ước đạt trên 400 tỷ đồng.
Dược liệu cũng được xác định là một trong sáu ngành hàng chủ lực theo Nghị quyết số 10‑NQ/TU của Ban Thường vụ Tỉnh ủy tỉnh Lào Cai về chiến lược phát triển nông nghiệp hàng hóa đến năm 2030, tầm nhìn đến năm 2050. Mô hình này giúp người dân chuyển đổi từ trồng lúa, ngô năng suất thấp sang trồng dược liệu có giá trị cao, đồng thời góp phần bảo vệ rừng và gìn giữ đa dạng sinh học.
Tương tự, tỉnh Lai Châu đang hình thành những vùng dược liệu tập trung quy mô lớn, với hơn 9.300 ha trồng dưới tán rừng. Các cây chủ lực như thảo quả, sa nhân, sâm Lai Châu, tam thất, hà thủ ô… vừa phù hợp điều kiện khí hậu–thổ nhưỡng, vừa có giá trị kinh tế cao.
Tỉnh Lai Châu đề ra mục tiêu phát triển sâm Lai Châu thành ngành hàng có giá trị kinh tế cao, sản phẩm chủ lực của tỉnh, mang thương hiệu sản phẩm quốc gia. Ảnh minh hoạ.
Đáng chú ý, Lai Châu đã triển khai tiêu chuẩn GACP–WHO (Thực hành tốt trồng trọt và thu hái dược liệu theo khuyến cáo của Tổ chức Y tế Thế giới) nhằm bảo đảm chất lượng nguyên liệu đầu vào cho chế biến. Đồng thời, tỉnh cũng thu hút doanh nghiệp đầu tư nhà máy chiết xuất, sấy khô, bảo quản; từng bước hình thành chuỗi liên kết giá trị từ vùng trồng đến chế biến và tiêu thụ.
Nhờ đó, dược liệu không chỉ giúp người dân miền núi có thu nhập ổn định mà còn giữ rừng, tạo "lá phổi xanh" cho hệ sinh thái và mở ra hướng đi bền vững trong phát triển nông nghiệp xanh.
Cần vượt qua "nút thắt" để hình thành ngành công nghiệp dược liệu
Chia sẻ với Báo Sức khỏe và Đời sống, PGS.TS Trần Văn Ơn – nguyên Trưởng Bộ môn Thực vật, Trường Đại học Dược Hà Nội cho biết, Việt Nam có nhiều loài dược liệu quý đã được thế giới công nhận như sâm Ngọc Linh, thông đỏ, giảo cổ lam, trinh nữ hoàng cung, hoa hòe… Đây là những nguyên liệu quan trọng có thể phát triển thành sản phẩm dược phẩm, thực phẩm bảo vệ sức khỏe và mỹ phẩm thiên nhiên.
Tuy nhiên, PGS.TS Trần Văn Ơn cũng chỉ ra rằng ngành dược liệu Việt Nam vẫn chủ yếu dừng ở khâu khai thác thô, giá trị gia tăng thấp, thiếu liên kết giữa sản xuất – chế biến – tiêu thụ. Nhiều vùng trồng chưa đạt chuẩn, sản lượng nhỏ lẻ, công nghệ chiết xuất hạn chế khiến doanh nghiệp khó cạnh tranh trên thị trường quốc tế.
Bên cạnh đó, việc thiếu đồng bộ tiêu chuẩn về kiểm nghiệm, bảo quản và thiếu đầu tư vào công nghệ lõi trong sản xuất dược phẩm từ dược liệu khiến tiềm năng chưa được khai thác đúng mức.
Định hướng phát triển công nghiệp dược liệu Việt Nam
Nhằm tháo gỡ khó khăn và nâng cao năng lực cạnh tranh, Chính phủ đã ban hành nhiều chính sách thúc đẩy phát triển ngành dược liệu. Trong đó, chương trình quy hoạch phát triển công nghiệp dược, dược liệu đến năm 2030, tầm nhìn 2045 đặt mục tiêu xây dựng 8 vùng khai thác dược liệu tự nhiên bền vững, sản lượng dự kiến khoảng 2.500 tấn mỗi năm.
Tám vùng trọng điểm này gồm: Tây Bắc, Đông Bắc, Đồng bằng sông Hồng, Bắc Trung Bộ, Duyên hải Nam Trung Bộ, Tây Nguyên, Đông Nam Bộ và Tây Nam Bộ tương ứng với các vùng sinh thái khí hậu đặc trưng của Việt Nam. Việc quy hoạch đồng bộ này giúp quản lý, bảo tồn và khai thác hợp lý khoảng 24 loài dược liệu chủ lực, đồng thời tạo nền tảng phát triển công nghiệp chế biến sâu, thay thế dần nguyên liệu nhập khẩu.
Song song với đó, các địa phương được khuyến khích hình thành vùng trồng chuyên canh đạt chuẩn GACP, xây dựng chuỗi liên kết doanh nghiệp–hợp tác xã–người dân, phát triển thương hiệu dược liệu vùng miền và ứng dụng công nghệ sinh học, công nghệ cao trong chiết xuất, bảo quản và bào chế.
