Tại Mỹ và đa số các nước đã phát triển, tăng huyết áp (THA) là nguyên nhân thường gặp nhất khiến bệnh nhân phải đi khám và dùng thuốc. Tại các nước đang phát triển, xuất hiện hàng loạt các yếu tố nguy cơ gây THA như béo phì, ăn mặn, stress... đồng thời tuổi thọ tăng, tạo ra nhiều người già với tỷ lệ mắc THA cao hơn.
Tình hình THA trên thế giới và tại Việt Nam
THA đang trở thành một vấn đề thời sự vì sự gia tăng nhanh chóng của căn bệnh này trong cộng đồng. Thực vậy, theo ước tính của Tổ chức Y tế Thế giới (WHO), đã có khoảng 1,5 tỷ người trên thế giới bị THA. Theo thống kê tại Hoa Kỳ năm 2006, có khoảng 74,5 triệu người Mỹ bị THA, tức là cứ khoảng 3 người lớn lại có 1 người bị THA. Nhưng một điều đáng lưu tâm hơn là tỷ lệ những người bị THA còn đang gia tăng một cách nhanh chóng ở cả các nước đang phát triển thuộc châu Á, châu Phi. Ngay ở Việt Nam, theo một điều tra gần đây nhất của Viện Tim mạch Quốc gia tại 8 tỉnh và thành phố của nước ta thì tỷ lệ THA của những người từ 25 tuổi trở lên đã là 25,1%.
Trong báo cáo về sức khỏe hằng năm của WHO năm 2002 đã nhấn mạnh: THA là "kẻ giết người số một". Thực vậy, vào năm 2008, người ta ước tính có khoảng 17,5 triệu người trên thế giới bị tử vong do THA và các biến chứng tim mạch. Theo một điều tra tại Hoa Kỳ năm 2006 đã cho thấy có 56.561 người Mỹ bị tử vong vì THA. Người ta cũng thấy là với mỗi mức HA tâm thu tăng lên 20mmHg và HA tâm trương tăng lên 10mmHg thì nguy cơ các biến cố tim mạch cũng sẽ tăng lên gấp đôi. THA là bệnh lý có thể gây ra rất nhiều biến chứng khác nhau, làm cho người bệnh trở nên tàn phế, thậm chí có thể tử vong.
Đây thực sự là vấn đề không phải đơn giản. Chúng ta cần nhìn nhận một cách thẳng thắn vào những thực tế khách quan như sau:
Nhận thức của nhân dân về sự thường gặp, về mức độ nguy hiểm của bệnh còn chưa đầy đủ và đúng mức. Việc điều chỉnh để có một lối sống hợp lý là vấn đề rất quan trọng trong việc phòng, chống bệnh THA nhưng việc áp dụng trong thực tế lại không đơn giản vì những thói quen sinh hoạt không hợp lý đã tồn tại từ khá lâu và nhận thức của người dân cũng còn những hạn chế nhất định; người bệnh THA lại thường hay có nhiều bệnh lý khác đi kèm như: béo phì, tiểu đường, rối loạn lipid máu... làm cho việc khống chế số đo HA càng khó khăn hơn. Việc điều trị THA cần phải được thực hiện một cách liên tục và lâu dài. Tuy nhiên trên thực tế, nhiều người bệnh chưa thực hiện được đúng theo những nguyên tắc này, cũng có thể do người bệnh tự lầm tưởng là bệnh đã khỏi hoặc do điều kiện kinh tế có khó khăn không tiếp tục mua được thuốc nữa hoặc do một vài tác dụng phụ của thuốc gây ra đối với bệnh nhân...
 Một ca hội chẩn tại Viện Tim mạch Việt Nam. |
Vai trò GDSK trong kiểm soát THA tại cộng đồng
Truyền thông - giáo dục sức khỏe (TT-GDSK) phòng chống THA là một quá trình tác động có mục đích, có kế hoạch đến suy nghĩ và tình cảm của người dân trong cộng đồng, nhằm nâng cao hiểu biết - kiến thức về bệnh THA, thay đổi thái độ và thực hành các hành vi lối sống lành mạnh để bảo vệ và nâng cao sức khỏe cho cá nhân, gia đình và cộng đồng. TT-GDSK phòng chống THA tác động vào 3 lĩnh vực: kiến thức của con người về sức khỏe, thái độ của con người đối với sức khỏe, thực hành hay cách ứng xử của con người đối với bảo vệ và nâng cao sức khỏe.
Mục đích quan trọng nhất của TT- GDSK là làm cho mọi người từ bỏ các hành vi có hại và thực hành các hành vi có lợi cho sức khỏe, đây là một quá trình lâu dài, cần phải tiến hành theo kế hoạch, kết hợp nhiều phương pháp khác nhau, với sự tham gia của ngành y tế và các bộ, ban, ngành khác. Trong TT-GDSK phòng chống THA, chúng ta quan tâm nhiều nhất đến vấn đề là làm thế nào để mọi người hiểu được các yếu tố nguy cơ của THA và các biến chứng của THA, từ đó khuyến khích, hỗ trợ nhân dân thực hành hành vi có lợi cho sức khỏe và từ bỏ các hành vi có hại cho sức khỏe.
Các hoạt động cụ thể trong TT-GDSK phòng chống THA
Phối hợp với đài truyền hình, đài phát thanh từ Trung ương tới địa phương xây dựng và phát sóng các chương trình GDSK phổ biến kiến thức về bệnh THA... nhằm cung cấp thông tin, phổ biến kiến thức về bệnh THA đến với đại đa số người dân vì mục tiêu đảm bảo sức khỏe cho cộng đồng. Chương trình được xây dựng một cách ngắn gọn và sinh động thông qua các bài phỏng vấn, nói chuyện với chuyên gia, các tiểu phẩm- tình huống... Ngoài định hướng tuyên truyền nâng cao hiểu biết về bệnh, các chương trình được phát sóng còn phải mang ý nghĩa giáo dục sâu sắc, giúp mọi người nhận thức đúng đắn về lối sống, quan điểm chưa đúng, tiến tới từ bỏ những thói quen xấu và thực hiện lối sống lành mạnh để phòng chống THA.
Tại cộng đồng, tổ chức các buổi nói chuyện và tư vấn về THA với sự hợp tác của các cơ quan, đoàn thể và các tổ chức xã hội như Hội người cao tuổi, Hội phụ nữ, Hội cựu chiến binh, Hội nông dân, trường học... Các buổi nói chuyện và tư vấn được tổ chức với sự hợp tác chặt chẽ của ngành y tế và các bộ, ban, ngành khác... Tổ chức giao lưu nói chuỵện 2 lần/năm hưởng ứng các Ngày THA Thế giới (17/5 hằng năm) và Ngày tim mạch thế giới (ngày chủ nhật cuối cùng của tháng 9 hằng năm).
Tại các địa phương, tổ chức các buổi nói chuyện, sinh hoạt định kỳ câu lạc bộ người THA, giúp người dân trao đổi với các chuyên gia về bệnh THA.
TT- GDSK kết hợp với các cơ quan truyền thông báo chí: Các bài GDSK - phổ biến kiến thức về THA, tìm hiểu về bệnh THA... Các báo có số lượng độc giả lớn, cả trên báo viết và báo mạng.
Đặt các bảng tuyên truyền pano, áp phích về THA tại các vị trí công cộng như: các điểm công cộng đông người qua lại; các bệnh viện tỉnh/thành phố; các bệnh viện và trung tâm y tế quận/huyện; các các trạm y tế xã/phường...
Phân phát các tờ rơi tuyên truyền về bệnh THA cho các hộ gia đình, tờ rơi có nội dung dễ hiểu như: THA là gì? Yếu tố nguy cơ của THA? Cách phòng bệnh THA? Biến chứng của THA? Thực hiện lối sống lành mạnh phòng chống bệnh THA?
Tóm lại: Việc nâng cao nhận thức cho người dân về các biện pháp dự phòng - phát hiện sớm, điều trị đúng THA giữ vai trò quan trọng trong việc giảm nguy cơ mắc cũng như hạn chế các hậu quả do THA gây ra. Trong đó truyền thông đóng vai trò quan trọng giúp người dân có được nhận thức, hành vi đúng trong việc phòng, phát hiện sớm và điều trị THA. Các tài liệu truyền thông là công cụ hỗ trợ đắc lực cho cán bộ y tế cũng như truyền thông viên chuyển tải các kiến thức về THA đến với cộng đồng. Với nhiều thể loại và hình thức thể hiện phong phú, các tài liệu truyền thông đã và đang đóng góp to lớn cho sự thành công của nhiều chương trình y tế. Chính vì vậy, tiếp theo bộ tài liệu truyền thông 2009, trong năm 2010 Viện Tim mạch sẽ tiến hành phát triển một số tài liệu truyền thông về THA tập trung vào đối tượng là người dân tại cộng đồng.
Dự án phòng chống bệnh tăng huyết áp - Viện Tim mạch Quốc gia