Lý do chủ yếu để người bệnh đi khám là triệu chứng đau tức vùng bẹn bìu dái hoặc hiếm muộn sinh con đẻ cái. Vấn đề bệnh lý này ở nam giới cần được quan tâm phát hiện, chẩn đoán và điều trị phù hợp.
Nguyên nhân gây bệnh và chẩn đoán
Cơ chế gây bệnh giãn tĩnh mạch tinh là do không có van tĩnh mạch hoặc thiểu năng hệ thống van tĩnh mạch, vì vậy có hiện tượng trào ngược máu từ tĩnh mạch thận vào đám rối tĩnh mạch tinh.
Về chẩn đoán, cần căn cứ vào các triệu chứng lâm sàng và cận lâm sàng. Khi khám lâm sàng, cần cho bệnh nhân ở tư thế đứng trong một phòng ấm để tạo điều kiện thư giãn cơ dartos của bìu dái và giúp cho đánh giá chính xác hơn các tĩnh mạch tinh; thăm khám cẩn thận vùng bìu dái, sờ thừng tinh giữa hai ngón tay trỏ và ngón tay giữa; trong những trường hợp điển hình, có thể dễ dàng nhìn thấy búi giãn tĩnh mạch ở phía trên và sau tinh hoàn; mức độ giãn có thể gia tăng hơn khi làm nghiệm pháp Valsalva thực hiện bằng cách cho bệnh nhân thở sâu, giữ hơi thở và rặn trong khi bác sĩ cảm nhận bìu dái ở phía trên tinh hoàn. Đối với cận lâm sàng, siêu âm Doppler màu mạch tinh hoàn để đánh giá chính xác mức độ giãn tĩnh mạch tinh, bình thường khẩu kính tĩnh mạch tinh dưới 2mm, xác định giãn tĩnh mạch tinh khi có ít nhất một tĩnh mạch trong đám rối tĩnh mạch có đường kính lớn hơn 2mm và có hồi lưu khiến phình to hơn sau khi bệnh nhân đứng dậy hoặc làm nghiệm pháp Valsalva; siêu âm và chụp cắt lớp vi tính ổ bụng là những xét nghiệm cần thiết khi có giãn tĩnh mạch tinh nhằm loại trừ các trường hợp giãn tĩnh mạch tinh thứ phát do các khối u sau phúc mạc hay ở tiểu khung chèn ép; xét nghiệm nội tiết tố chủ yếu là các nội tiết tố sinh sản LH (luteinizing hormone), FSH (follicle stimulating hormone), testosterone để tìm xem có rối loạn về nội tiết không. Trong điều kiện của Việt Nam hiện nay các bệnh viện tuyến tỉnh và các trung tâm nam học chịu trách nhiệm thực hiện xét nghiệm này. Xét nghiệm tinh dịch đồ được chỉ định thực hiện trong những trường hợp vô sinh nhằm đánh giá ảnh hưởng của giãn tĩnh mạch tinh đối với chức năng sinh sản tinh trùng.
Phân độ giãn tĩnh mạch tinh được căn cứ vào các biểu hiện ghi nhận:
Độ 0 là giãn tĩnh mạch tinh chưa có biểu hiện lâm sàng, chỉ phát hiện được khi làm các thăm dò cận lâm sàng như siêu âm thấy tĩnh mạch tinh trên 3 mm, có trào ngược khi làm nghiệm pháp Valsalva trên siêu âm Doppler.
Độ 1 là giãn tĩnh mạch tinh chỉ sờ thấy khi làm nghiệm pháp Valsalva.
Độ 2 là giãn tĩnh mạch tinh sờ thấy được mà không cần làm nghiệm pháp Valsalva nhưng không nhìn thấy.
Độ 3 là giãn tĩnh mạch tinh nhìn thấy hiện rõ ở da bìu dái.
Điều trị
Lợi ích tiềm tàng của việc điều trị giãn tĩnh mạch tinh đã được các nhà khoa học ghi nhận. Điều trị giãn tĩnh mạch tinh nên được chỉ định thực hiện cho những cặp vợ chồng vô sinh khá phù hợp vì điều trị giãn tĩnh mạch tinh đã được chứng minh có cải thiện các dữ liệu tinh dịch đồ ở hầu hết nam giới, có thể cải thiện được khả năng có con và nguy cơ của điều trị giãn tĩnh mạch tinh ít xảy ra.
Chỉ định điều trị giãn tĩnh mạch tinh nên được thực hiện trong các trường hợp xuất hiện tất cả các biểu hiện như: giãn tĩnh mạch tinh có thể sờ thấy được ở độ 2 và độ 3, những cặp vợ chồng bị vô sinh, người vợ có khả năng sinh sản bình thường hoặc nếu không bình thường cũng có tiềm năng có thể chữa khỏi, nam giới có trên 1 dữ liệu bất thường ở tinh dịch đồ hoặc trên kết quả xét nghiệm chức năng tinh trùng; ở nam giới trưởng thành bị giãn tĩnh mạch tinh có thể sờ thấy được và phân tích tinh dịch đồ bất thường nhưng hiện tại không có con; ở nam giới trưởng thành có bằng chứng giảm kích thước tinh hoàn cùng bên giãn tĩnh mạch tinh; giãn tĩnh mạch tinh gây triệu chứng đau tức vùng bìu dái kéo dài ảnh hưởng đến sinh hoạt và lao động hàng ngày. Việc theo dõi giãn tĩnh mạch tinh nên được chỉ định thực hiện ở nam giới trẻ tuổi, các chỉ số tinh dịch đồ bình thường và xét nghiệm tinh dịch đồ nên tiến hành cứ 1 đến 2 năm một lần; ở nam giới trưởng thành có kích thước tinh hoàn cùng bên giãn tĩnh mạch tinh bình thường.
Điều trị giãn tĩnh mạch tinh cần lựa chọn phương pháp phù hợp gồm: phẫu thuật mở, phẫu thuật nội soi, vi phẫu thuật hoặc gây tắc mạch qua da; đây là phương pháp lựa chọn đầu tiên ở nam giới có chất lượng tinh dịch không đạt tiêu chuẩn và tình trạng sức khỏe sinh sản của người vợ bình thường; phương pháp tốt nhất hiện nay là phẫu thuật vi phẫu thắt tĩnh mạch tinh. Thực hiện phương pháp thụ tinh trong ống nghiệm IVF (in vitro fertilization) có hoặc không kết hợp với phương pháp tiêm tinh trùng vào bào tương trứng ICSI (intra-cytoplasmic sperm injection), đây là phương pháp lựa chọn đầu tiên khi có nhu cầu độc lập làm IVF hoặc ICSI. Sau điều trị, cần thực hiện việc theo dõi với xét nghiệm tinh dịch đồ cứ 3 tháng một lần trong ít nhất 1 năm hoặc cho tới khi có thai; nên cân nhắc phương pháp bơm tinh trùng và hỗ trợ sinh sản ART (assisted reproductive technology) nếu tình trạng vô sinh vẫn tiếp diễn sau khi điều trị giãn tĩnh mạch tinh thành công về mặt giải phẫu.
