PGS.TS. Lê Văn Quảng.
Việt Nam có đứng đầu khu vực về tỉ lệ tử vong ung thư?
Báo cáo chủ yếu dựa trên nguồn dữ liệu của Tổ chức Nghiên cứu ung thư thế giới (IARC) và một phần do EIU thu thập độc lập. 10 quốc gia trong báo cáo này được lựa chọn dựa trên quy mô dân số, mức độ phát triển kinh tế và thu nhập. Đại diện cho nhóm các quốc gia có thu nhập cao bao gồm Úc, Nhật Bản, Hàn Quốc; thu nhập trung bình cao bao gồm Trung Quốc, Thái Lan, Malaysia và nhóm quốc gia có thu nhập trung bình ở mức thấp bao gồm Ấn Độ, Indonesia, Phillippin và Việt Nam.
Theo báo cáo EIU tại các quốc gia Hàn Quốc, Nhật Bản và Thái Lan, ung thư là nguyên nhân gây tử vong hàng đầu, trong khi tại Việt Nam, ung thư đứng hàng thứ 2 (chiếm 17,9% các trường hợp tử vong do nguyên nhân bệnh tật). Về tỉ lệ tử vong ung thư, EIU sử dụng thang điểm M:I (tỉ lệ tử vong/số ca mắc) để đánh giá hiệu quả công tác phòng chống, kiểm soát ung thư.
Theo cách tính này, tỉ lệ tử vong ung thư ở nhóm các quốc gia có thu nhập trung bình, dao động từ 60-70%, nhóm các quốc gia có thu nhập cao, dao động từ 30-50%. Tỉ lệ sống thêm 5 năm cũng có sự khác biệt giữa 2 nhóm quốc gia, đơn cử tỉ lệ sống thêm 5 năm ung thư đại tràng ở Hàn Quốc là 71,8% trong khi ở Ấn Độ là 38,9%. Báo cáo nhận định mức độ phát triển, đầu tư nguồn lực, sự vào cuộc, phối hợp của các bộ, ban ngành, các cấp có thẩm quyền liên quan chặt chẽ tới hiệu quả hoạt động phòng chống ung thư.
Hiểu đúng về dữ liệu tử vong ung thư
PGS.TS. Lê Văn Quảng - Giám đốc Bệnh viện K giải thích số liệu từ báo cáo của EIU như sau: “Năm 2018, Việt Nam có 165.000 ca mắc mới ung thư, 115.000 ca tử vong nhưng số tử vong không phải trên số mắc mới mà là con số tích luỹ các bệnh nhân được chẩn đoán ung thư từ những năm trước đó”, PGS.TS. Lê Văn Quảng nhấn mạnh.
Hơn nữa, tỉ lệ tử vong trong ung thư đánh giá tại một thời điểm không có giá trị bằng đánh giá trong một khoảng thời gian dài hơi 3 năm hay 5 năm. Tiêu chí chính xác hơn đánh giá năng lực điều trị ung thư là thời gian sống thêm, bệnh nhân sống thêm được bao lâu từ thời điểm chẩn đoán, điều trị. Không phải 70% bệnh nhân ung thư Việt Nam tử vong một thời gian trong vòng 1 năm sau khi được chẩn đoán. Theo báo cáo EIU, tỉ lệ bệnh nhân ung thư tử vong ngay trong năm đầu tiên tại các quốc gia Đông Nam Á, trong đó có Việt Nam là 29%.
Ngoài ra, bệnh căn, nguyên nhân ung thư ở các nước khác nhau dẫn đến cơ cấu, tỉ lệ các loại ung thư khác nhau cũng là yếu tố làm nên tỉ lệ tử vong ung thư chung khác biệt giữa các nước.
Tại Việt Nam, 3 ung thư hay gặp nhất là phổi, gan, dạ dày đều là những ung thư tiến triển nhanh, ác tính, tiên lượng xấu, điều trị khó khăn. Ngay các nước tiên tiến, bệnh nhân ung thư gan, phổi, dạ dày nếu phát hiện ở giai đoạn muộn, tỉ lệ điều trị hiệu quả cũng rất thấp. Trong khi đó, tại Úc, 3 ung thư phổ biến nhất trong nghiên cứu là ung thư vú, tiền liệt tuyến, đại trực tràng đều là những ung thư diễn tiến chậm, tiên lượng tốt, dù có phát hiện ở giai đoạn muộn thì ở Việt Nam khả năng điều trị cũng có thể kéo dài thời gian sống thêm nhiều năm. Hay tại Hàn Quốc, 3 ung thư thường gặp nhất là giáp trạng, đại trực tràng và dạ dày, trong đó ung thư tuyến giáp tại Việt Nam có thể nói gần như chữa khỏi hoàn toàn.
“So sánh chỉ thực sự có giá trị khi cùng một hệ quy chiếu, ít nhất tỉ lệ cơ cấu các ung thư tương đồng nhau, như vậy mới có thể đưa ra so sánh đánh giá chính xác. Đơn cử như tại Úc, Hàn Quốc, ung thư phổi không phải là 1 trong 3 loại ung thư thường gặp nhất, nhưng theo báo cáo là nguyên nhân gây tử vong do ung thư cao nhất”, PGS.TS. Lê Văn Quảng nêu quan điểm.
Theo PGS.TS. Lê Văn Quảng, mô hình ung thư có liên quan đến nhiều yếu tố, nhìn chung ở các xã hội phát triển phần lớn liên quan đến lối sống công nghiệp, béo phì, ít vận động trong khi ở các nước đang phát triển là các ung thư liên quan đến yếu tố nhiễm khuẩn như nhiễm virus HBV gây ung thư gan, HPV gây ung thư cổ tử cung, EBV gây ung thư vòm và vi khuẩn HP gây ung thư dạ dày.
Dù tự tin rằng các phương tiện chẩn đoán, trang thiết bị, thuốc men... điều trị ung thư đều đã ngang bằng với một số nước, song PGS.TS. Lê Văn Quảng thừa nhận Việt Nam cần thực hiện đồng bộ, toàn diện và hiệu quả 4 nội dung cơ bản của chiến lược phòng chống ung thư bao gồm phòng bệnh, sàng lọc chẩn đoán sớm, điều trị và chăm sóc giảm nhẹ. Chúng ta hiện nay, chương trình phòng chống ung thư nằm trong chương trình phòng chống các bệnh không lây nhiễm nói chung. Ngân sách cho chương trình phòng chống ung thư còn hạn hẹp và bảo hiểm chưa chi trả cho chương trình sàng lọc phát hiện sớm ung thư.
Ngành ung thư cũng đã có nhiều nỗ lực giảm nhẹ gánh nặng ung thư trên phạm vi cộng đồng như tập trung đẩy mạnh công tác truyền thông, nâng cao nhận thức về dự phòng ung thư, phát hiện sớm ung thư, triển khai tăng cường khám sàng lọc ung thư ở quy mô rộng hơn, đặc biệt ưu tiên sàng lọc các ung thư thường gặp, có khả năng điều trị hiệu quả và phát hiện bằng các phương tiện có thể tiến hành trên quy mô lớn.
“Về lâu dài, nếu quỹ bảo hiểm y tế chi trả được một phần cho sàng lọc ung thư, đặc biệt nhóm đối tượng có nguy cơ cao sẽ giúp nhiều hơn người dân tiếp cận được với sàng lọc ung thư”, PGS.TS. Lê Văn Quảng kỳ vọng.
Với bệnh ung thư, phát hiện càng sớm, tỉ lệ chữa khỏi càng cao, chi phí càng rẻ. Do vậy, mỗi người dân cần duy trì thói quen khám sức khoẻ định kỳ, khi có bất kỳ dấu hiệu nghi ngờ ung thư, cần đến các cơ sở y tế chuyên khoa để được thăm khám, phát hiện sớm hoặc loại trừ bệnh ung thư.