Huyết áp (HA) là áp lực máu lưu thông tác động lên thành mạch. Huyết áp tối đa (HA tâm thu) là khi tim bóp tống máu (bình thường khoảng 120mmHg), huyết áp tối thiểu (HA tâm trương) là khi tim giãn (bình thường khoảng 80mmHg).
Tất cả các hướng dẫn điều trị THA trên thế giới đều chọn ngưỡng gọi là THA đối với người từ 18 tuổi trở lên khi người đó có ít nhất một trong hai số huyết áp sau: HA tối đa lớn hơn hoặc bằng 140mmHg và/ hoặc HA tối thiểu lớn hơn hoặc bằng 90mmHg. Như vậy, nếu con số HA là 150/80, 130/100 hoặc 150/90 mmHg,... sau nhiều lần đo thì đều gọi là THA.
Kiểm tra huyết áp thường xuyên để phát hiện tăng huyết áp. Ảnh: Trần Minh
THA được chia làm hai loại là THA nguyên phát và THA thứ phát, trong đó THA nguyên phát (THA không rõ nguyên nhân) chiếm đến 93 - 95%. Còn THA thứ phát là từ một nguyên nhân nào đó, chẳng hạn do: u tủy thượng thận, u lớp cầu của vỏ thượng thận, hẹp động mạch thận, hẹp eo động mạch chủ, hở van động mạch chủ, viêm cầu thận mạn, sỏi thận, do sử dụng một số loại thuốc làm tăng giữ muối và nước trong cơ thể...
Ở những trường hợp THA không rõ nguyên nhân, người ta nghĩ đến nhiều yếu tố nguy cơ có thể phối hợp với nhau gây THA như: tuổi tác cao, nam giới, yếu tố di truyền (cha mẹ mắc bệnh THA, sẽ có một tỷ lệ con cũng bị THA), béo phì, đái tháo đường, hút thuốc lá, ít vận động, stress, thói quen ăn mặn...
Điểm khác biệt là THA có nguyên nhân thì có thể điều trị triệt để được, ví dụ THA do hẹp động mạch thận thì sau khi nong động mạch bị hẹp, HA có thể trở về mức bình thường, không phải uống thuốc lâu dài.
Việc đo kiểm tra HA thường xuyên là cách đơn giản nhất, duy nhất để phát hiện sớm THA. Để đo HA, người được đo cần được nghỉ khoảng 5 phút trước khi đo; không sử dụng các chất kích thích trước đó 2 giờ (rượu, thuốc lá, cà phê...), không dùng thuốc cường giao cảm (như một số thuốc nhỏ mũi)... Khi thấy xuất hiện các triệu chứng sau thì nên đo HA, đó là: nhức đầu (thường là sau gáy);, xây xẩm, hồi hộp, dễ mệt, bất lực (ở nam giới), mờ mắt, dễ toát mồ hôi, yếu nửa người hay một chi, đau ngực, khó thở, tiểu nhiều, dễ xúc động, tăng cân,... Với người lớn, dù trong người thấy bình thường, nhưng cũng cần kiểm tra định kỳ số đo huyết áp.
Cần thay đổi hành vi, lối sống không có lợi cho sức khỏe như hút thuốc lá, uống rượu, bia quá độ,... chế độ dinh dưỡng cần giảm muối, bớt mỡ, tăng cường rau, quả, trái cây tươi; vận động thể lực đều đặn... là biện pháp hữu hiệu để phòng chống bệnh THA.
Thực hiện lối sống lành mạnh phòng chống THA
Hàng ngày tập thể dục, đi bộ 30 - 45 phút; ăn nhạt; tăng cường ăn rau xanh và hoa quả tươi; hạn chế ăn mỡ động vật và thức ăn chứa nhiều cholesterol; hạn chế uống rượu bia; không hút thuốc lá, thuốc lào; có chế độ làm việc và nghỉ ngơi hợp lý; tránh lo âu hoặc căng thẳng thần kinh.
Một số khuyến cáo về chẩn đoán THA gần đây còn lưu ý rằng, THA là một hội chứng tim mạch tiến triển được khẳng định khi: HA đo tại cơ sở y tế lớn hơn hoặc bằng 140/90mmHg hoặc khi đo tại nhà và khi theo dõi HA lưu động 24 giờ lớn hơn hoặc bằng 135/85mmHg hoặc chỉ số HA không tăng nhưng có bằng chứng của THA như đang dùng thuốc hạ HA hoặc có biến chứng như bệnh tim do THA, tai biến mạch máu não,...
GS.TS. Nguyễn Lân Việt
