Giải pháp can thiệp khẩn cấp khi bệnh nhân có hành vi tự gây hại

Khi một người cố ý làm tổn thương bản thân, từ cắt rạch da, bỏ ăn, uống rượu quá mức cho đến tìm cách tự tử, đó là tình huống khẩn cấp cần được xử trí ngay. Sự chậm trễ hoặc ứng phó sai cách có thể khiến bệnh nhân rơi vào nguy kịch, đồng thời bỏ lỡ cơ hội can thiệp sớm để ngăn ngừa những hậu quả lâu dài.

Nhận diện tình huống khẩn cấp và nguyên tắc xử trí ban đầu

Hành vi tự gây hại thường bắt nguồn từ các rối loạn tâm thần như trầm cảm, rối loạn lo âu, rối loạn nhân cách, rối loạn lưỡng cực hoặc sau những cú sốc tâm lý nghiêm trọng. Ở thanh thiếu niên, đây còn có thể là cách giải tỏa cảm xúc khi họ cảm thấy không được thấu hiểu. Tuy nhiên, dù động cơ là gì, tự gây hại vẫn mang tính chất nguy hiểm, bởi nó có thể leo thang thành hành vi tự sát hoàn chỉnh.

Trong can thiệp khẩn cấp, nguyên tắc đầu tiên là nhận diện dấu hiệu nguy cấp. Người bệnh có thể trực tiếp nói về việc muốn chết, tìm kiếm phương tiện tự tử, hoặc để lộ những dấu vết bất thường trên cơ thể như vết cắt, vết bỏng. Thái độ tuyệt vọng, bi quan, thu mình cũng là dấu hiệu cảnh báo. Khi phát hiện, cần nhanh chóng đảm bảo an toàn cho bệnh nhân: đưa họ rời khỏi nơi nguy hiểm, loại bỏ các vật dụng có thể gây hại như dao, dây, thuốc quá liều. Nếu có chấn thương hoặc mất máu, phải sơ cứu hoặc đưa đến cơ sở y tế gần nhất ngay lập tức.

Nguyên tắc thứ hai là giữ thái độ bình tĩnh, không phán xét. Người bệnh lúc này rất nhạy cảm, dễ cảm thấy bị chối bỏ hoặc càng thêm tuyệt vọng nếu bị trách mắng. Thay vì hỏi "Tại sao lại làm vậy?", hãy thử nói: "Tôi hiểu bạn đang rất đau khổ. Tôi ở đây để giúp bạn." Chính sự đồng cảm sẽ giúp bệnh nhân giảm căng thẳng và sẵn sàng hợp tác hơn.

Bước tiếp theo là liên hệ ngay với nhân viên y tế. Trong trường hợp khẩn, cần gọi cấp cứu 115 hoặc đưa thẳng đến bệnh viện. Ở tuyến cơ sở, nhân viên y tế nên đánh giá nguy cơ bằng những câu hỏi trực tiếp nhưng nhẹ nhàng: "Bạn có nghĩ đến việc làm hại bản thân không? Bạn đã có kế hoạch cụ thể chưa?" Nếu câu trả lời khẳng định, mức độ nguy cơ cao, bệnh nhân phải được chuyển gấp tới khoa tâm thần để đánh giá chuyên sâu.

Can thiệp y khoa và tâm lý sau giai đoạn cấp cứu

Khi bệnh nhân đã được đưa đến cơ sở y tế an toàn, quá trình can thiệp không dừng lại ở việc xử trí vết thương mà cần tiếp cận toàn diện cả về thể chất lẫn tinh thần. Trước hết, bác sĩ cấp cứu sẽ ổn định tình trạng cơ thể, đồng thời phối hợp với bác sĩ tâm thần để đánh giá nguyên nhân gốc rễ. Việc này đòi hỏi sự kết hợp đa ngành giữa khoa cấp cứu, khoa tâm thần và nhân viên xã hội.

Nếu bệnh nhân được xác định mắc trầm cảm nặng, lo âu hay rối loạn lưỡng cực, bác sĩ tâm thần sẽ chỉ định dùng thuốc chống trầm cảm, ổn định khí sắc hoặc thuốc an thần theo phác đồ. Song song, bệnh nhân cần tham gia tư vấn tâm lý khẩn cấp. Liệu pháp trò chuyện ngắn hạn giúp họ giải tỏa cảm xúc, nhìn nhận hành vi tự gây hại là một tín hiệu cầu cứu, từ đó định hướng sang cách đối diện lành mạnh hơn.

Về mặt xã hội, gia đình đóng vai trò then chốt. Người thân cần được hướng dẫn cách quan sát, hỗ trợ và đồng hành. Không để bệnh nhân đơn độc, đặc biệt trong những tuần đầu sau khủng hoảng, bởi đây là giai đoạn nguy cơ tái phát cao nhất. Việc sắp xếp một môi trường sống an toàn, giảm stress, duy trì các hoạt động tích cực như thể dục, tham gia câu lạc bộ, sinh hoạt tôn giáo - văn hóa cũng góp phần quan trọng trong phục hồi.

Ở tầm dài hạn, liệu pháp tâm lý chuyên sâu như liệu pháp nhận thức - hành vi (CBT) hoặc liệu pháp tập trung vào cảm xúc có thể giúp bệnh nhân học cách điều chỉnh suy nghĩ tiêu cực, quản lý căng thẳng và xây dựng kỹ năng đối phó lành mạnh. Các chương trình trị liệu nhóm cũng chứng minh hiệu quả trong việc giảm cảm giác cô đơn, tăng sự hỗ trợ từ những người có cùng trải nghiệm.

Can thiệp khẩn cấp khi bệnh nhân có hành vi tự gây hại không chỉ nhằm cứu sống trước mắt mà còn là cơ hội quý giá để ngăn chặn những lần tái diễn trong tương lai. Từ việc nhận diện sớm, bảo đảm an toàn, giữ thái độ đồng cảm cho tới huy động hệ thống y tế và gia đình tham gia, mọi khâu đều có ý nghĩa sống còn. Hành vi tự gây hại là lời kêu cứu thầm lặng, vì vậy thay vì trách móc, chúng ta cần nhìn nhận đó như một dấu hiệu cần giúp đỡ. Một chiến lược phối hợp đa ngành, kết hợp y khoa - tâm lý - xã hội, sẽ mở ra cánh cửa để bệnh nhân thoát khỏi vòng xoáy tuyệt vọng và tìm lại ý nghĩa cuộc sống.

Bệnh Viện Tâm Thần Hà Nội

Địa chỉ: Số 30 Ngõ 467, đường Nguyễn Văn Linh, phường Phúc Lợi, TP Hà Nội

Hotline: 0967301616

Website: benhvientamthanhanoi.com

Bệnh Viện Tâm Thần Hà Nội