Để đối phó với sâu, bệnh hại và bảo vệ sản xuất, người nông dân vẫn chủ yếu dựa vào biện pháp sử dụng thuốc hóa học. Biện pháp này không chỉ gây ảnh hưởng trực tiếp đến người sản xuất, môi trường nông nghiệp mà đang gây ra khó khăn lớn cho công tác giám sát dư lượng thuốc trong nông sản gây nên. Hạn chế của thuốc hóa học trong BVTV là độ độc cao, thời gian cách ly dài, do đó khó tuân thủ được thời gian cách ly. Trong khi đó, việc kiểm soát dư lượng thuốc hóa học nói riêng và thuốc BVTV nói chung trong nông sản là rất khó khăn do hiện nay chúng ta có nhiều hoạt chất thuốc BVTV được đưa vào sử dụng. Hơn nữa, nếu quản lý dư lượng thuốc thông qua kiểm tra các mẫu nông sản thì chi phí phân tích rất cao, không có tính khả thi khi triển khai trên diện rộng, đặc biệt là với quy mô sản xuất nhỏ, manh mún như hiện nay.
Ảnh hưởng dư lượng thuốc BVTV đến sức khỏe người tiêu dùng
Theo các tài liệu trên thế giới, thuốc BVTV và dư lượng thuốc luôn được coi là mối quan tâm về sức khỏe của xã hội và có liên quan đến hàng loạt dịch bệnh và rối loạn trong cơ thể con người. Nhiều loại thuốc hóa học có thể gây ngộ độc cấp tính cho cơ thể cũng như các bệnh mạn tính có liên quan đến sinh sản, hoạt động thần kinh và ung thư. Nhiều người dân Mỹ đã mang trong người một lượng hóa chất BVTV khá lớn mà con đường chủ yếu là thông qua việc sử dụng các loại nông sản có chứa dư lượng thuốc BVTV. Số liệu điều tra của Trung tâm phòng ngừa dịch bệnh Mỹ cho biết, trung bình mỗi trẻ em Mỹ từ 6 - 13 tuổi mang trong cơ thể lượng hóa chất BVTV gấp 4 lần mức có thể chấp nhận. Nhiều nghiên cứu đã chỉ ra sự liên quan giữa thuốc trừ sâu, thuốc kích thích tăng trưởng và các vấn đề sức khỏe như ung thư, chứng tăng động giảm chú ý và các rối loạn thần kinh; đặc biệt, nếu tiếp xúc nhiều sẽ gây suy yếu hệ miễn dịch. Một số bác sĩ cũng cảnh báo rằng sự tăng trưởng của não bộ trẻ em có thể bị tổn thương do thuốc trừ sâu trong thực phẩm. Theo WHO, ước tính hàng năm trên thế giới có khoảng 3 triệu trường hợp nhiễm độc cấp tính nghiêm trọng, tử vong 22.000 người và 772.000 trường hợp tổn thương mạn tính do tiếp xúc dài ngày với thuốc BVTV.
Sử dụng thuốc bảo vệ thực vật nguồn gốc sinh học có nhiều ưu việt.
Có thể thấy nguồn dư lượng từ việc sử dụng các thuốc BVTV đã làm suy giảm chất lượng nông sản và ảnh hưởng nghiêm trọng đến sức khỏe của người tiêu dùng.
Trên thế giới, vấn đề kiểm tra và đánh giá dư lượng thuốc BVTV trên rau được tiến hành thường xuyên ở nhiều nước, nhất là các nước phát triển. Hàng năm, Mỹ và Đài Loan đều phân tích trên 10 nghìn mẫu nông sản. Kết quả phân tích cho thấy, đến nay, tuyệt đại đa số các mẫu rau sản xuất tại nhiều nước là khá an toàn. Thị trường xuất nhập khẩu rau của các nước Đông Á và Đông Nam Á hàng năm đạt hàng chục tỷ USD đòi hỏi các nước phải có các giải pháp gắt gao để đảm bảo sản phẩm rau an toàn, nhất là về dư lượng thuốc BVTV.
Sử dụng thuốc BVTV có nguồn gốc sinh học
Từ những yêu cầu trên, Viện Môi trường đã tiến hành nhiều hoạt động nghiên cứu lựa chọn các thuốc BVTV sinh học để thay thế thuốc hóa học phục vụ sản xuất rau quả an toàn.
Thuốc BVTV sinh học là những chế phẩm sinh học, được sản xuất ra từ các loại thảo dược hay các chủng vi sinh vật được nuôi cấy trên môi trường dinh dưỡng khác nhau theo phương pháp thủ công, bán thủ công hoặc phương pháp lên men công nghiệp để tạo ra những chế phẩm có chất lượng cao, có khả năng phòng trừ được các loại sâu, bệnh gây hại cây trồng.
Trên thế giới, áp dụng các thuốc BVTV có nguồn gốc sinh học được coi là một giải pháp hiệu quả và thực tiễn trong quản lý chất lượng sản phẩm.
Đặc điểm ưu việt của thuốc BVTV có nguồn gốc sinh học so với các thuốc BVTV thông thường là: ít độc hơn đối với người, gia súc và không ảnh hưởng tới các loài có ích như chim, cá và các thiên địch; Tính chọn lọc và hiệu lực sinh học cao (liều lượng sử dụng thấp); Phân hủy sinh học nhanh, ít để lại dư lượng trong môi trường và nông phẩm nên thuốc rất thân thiện với môi trường.
Do vậy, các thuốc sinh học là đối tượng quan tâm của hóa học xanh và thường được khuyến cáo sử dụng trong các lĩnh vực sản xuất nông nghiệp sạch nói riêng và nền nông nghiệp bền vững nói chung.
Kết quả nghiên cứu trong 3 năm về đánh giá lựa chọn các thuốc sinh học thay thế hóa học cũng như điều kiện ứng dụng chúng trong sản xuất, Viện Môi trường nông nghiệp đã xây dựng được “Quy trình tổng hợp ứng dụng các sản phẩm sinh học BVTV trong sản xuất rau ăn lá và rau ăn quả an toàn”. Quy trình này cải tiến so với các quy trình trước tại một số điểm: tập trung sử dụng các sản phẩm sinh học đặc biệt là một số thuốc BVTV thế hệ mới (có phổ tác động rộng, ít chịu ảnh hưởng của ngoại cảnh) để thay thế các thuốc hóa học; tập trung vào xác định thời điểm sử dụng thuốc phù hợp vừa để đảm bảo hiệu quả phòng trừ dịch hại vừa đảm bảo năng suất cây trồng và chất lượng sản phẩm.
TS. Đặng Thị Phương Lan
((Viện Môi trường Nông nghiệp))
