Bộ phim Trúng số vừa được Cục Điện ảnh (Bộ VH-TT&DL) lựa chọn dự vòng sơ tuyển Giải thưởng Oscar 88 – năm 2016 của Viện Hàn lâm Khoa học và Nghệ thuật Điện ảnh Hoa Kỳ, hạng mục “Phim nước ngoài xuất sắc nhất”. Chúng ta lại nhen nhóm niềm hy vọng phim Việt sẽ... trúng giải Oscar. Nhưng lịch sử điện ảnh nước nhà, khi nhắc đến Oscar luôn là nỗi ưu tư, phiền muộn...
Thành công nhiều
Điện ảnh Việt bấy lâu vẫn không ngừng nỗ lực vươn lên, tập trung về nhiều mặt để cho ra đời những tác phẩm chất lượng phục vụ nhu cầu của khán giả. Thực tế, nhiều năm trở lại đây, không ít phim Việt đã tạo được dấu ấn mạnh mẽ tại các liên hoan phim (LHP) quốc tế lớn, uy tín trên thế giới và qua đó mở ra nhiều sự kỳ vọng cho nền điện ảnh nước nhà.
Đó có thể là Bi đừng sợ - phim giành một loạt giải thưởng: đạo diễn xuất sắc, quay phim xuất sắc, kịch bản xuất sắc tại các LHP quốc tế: Pusan, Cannes, Vancouver, Stockholm... Hoặc Chơi vơi đã đoạt giải của Hiệp hội các nhà phê bình điện ảnh quốc tế Fipresci trong khuôn khổ LHP Venise, giải “Âm thanh xuất sắc nhất” tại LHP Châu Á - Thái Bình Dương, 3 đề cử Giải thưởng phim châu Á 2010. Trong năm 2014, điện ảnh Việt được bạn bè quốc tế phải nhớ tới với bộ phim Đập cánh giữa không trung khi lọt top 7 phim được đề cử cho giải Luigi De Laurentis, phim hay nhất từ Liên đoàn các nhà phê bình phim châu Âu và Địa Trung Hải tại Tuần phê bình phim Quốc tế Venice đầu tháng 9/2014 và sau đó bộ phim này cũng chu du đến nhiều quốc gia trên thế giới.
Gần đây nhất, đầu tháng 9/2015, Cánh đồng bất tận - một bộ phim giàu tính nghệ thuật và nhân văn của điện ảnh nước nhà vinh dự được trình chiếu tại trụ sở Liên hợp quốc ở Geneva, Thụy Sĩ. Và tiếp ngay sau đó, Tôi thấy hoa vàng trên cỏ xanh, tác phẩm điện ảnh mới nhất của Việt Nam đến với LHP quốc tế Silk Road 2015 tại Phúc Châu (Trung Quốc) được vinh danh là phim hay nhất cùng với hai bộ phim khác của nước ngoài.
Công bằng mà nói, điện ảnh Việt không “dậm chân tại chỗ” mà vẫn tiến bước đi lên từng ngày để khẳng định vị thế với những nền điện ảnh phát triển. Và để có được những thành công vang dội, rộng đường đến với bạn bè quốc tế như các bộ phim trên, hầu hết những bộ phim trên đã đạt được các yếu tố cần thiết của một tác phẩm điện ảnh: nghệ thuật, yếu tố ngôn ngữ điện ảnh, đậm tính nhân văn, bản sắc văn hóa và sự hội nhập.
Nhưng bao giờ mới có giải Oscar?
Thành công của những bộ phim kể trên mang đến sự kỳ vọng cho người làm nghề lẫn công chúng về một ngày không xa điện ảnh nước nhà biết đâu sẽ làm nên chuyện tại Giải thưởng Oscar danh giá. Nhưng Oscar không phải là một sân chơi điện ảnh bó hẹp, đó là ngày hội lớn của nhiều nền điện ảnh lừng danh trên khắp thế giới, Oscar có những quy chế xét giải, chấm chọn tác phẩm hết sức gắt gao và nghiêm ngặt. Hầu hết những bộ phim được vinh danh tại Oscar là những tác phẩm xuất chúng, thường có tính phổ quát.
Trúng số của Việt Nam chỉ mới được chọn để dự vòng sơ tuyển Oscar 88, năm 2016 chứ chưa phải đã lọt vào vòng đề cử chính thức. Dù mới ở “vòng khởi động” nhưng Trúng số phải đáp ứng đủ những điều kiện mà Ban Tổ chức giải thưởng Oscar đưa ra: ít nhất phim phải được cấp phép phổ biến rộng rãi; phải được chiếu buổi đầu tiên tại Việt Nam trong khoảng thời gian từ sau ngày 1/10/2014 đến trước ngày 30/9/2015; phải được các nhà sản xuất và phát hành chiếu kinh doanh cho công chúng tại rạp chiếu phim thương mại ít nhất 7 ngày liên tục. Tất nhiên, Trúng số đáp ứng được đầy đủ những tiêu chí mà Ban Tổ chức giải Oscar đề ra. Ngoài mặt thời gian, Trúng số là bộ phim tạo nên cơn sốt phòng vé dịp Tết Ất Mùi khi ra rạp, phim có tính chất hài hước nhưng được đầu tư kỹ lượng và nội dung thấm đượm tính nhăn văn, giản dị và có phong cách riêng.
Đây không phải là lần đầu tiên phim Việt được cử tham dự giải Oscar. Trước đó, Cục Điện ảnh đã gửi Chuyện của Pao (2007), Áo lụa Hà Đông (2008), Đừng đốt (2010), Khát vọng Thăng Long (2012) và Mùi cỏ cháy (2013) nhưng tất cả đều “rớt” từ vòng loại. Duy nhất chỉ có Mùi đu đủ xanh của đạo diễn Việt kiều Trần Anh Hùng lọt vào đề cử “Phim ngoại ngữ hay nhất” giải Oscar năm 1993, song bộ phim này cũng không giành được giải thưởng.
Không phải phim của chúng ta thiếu xuất sắc, nhưng như đã nói, Oscar là ngày hội điện ảnh toàn cầu nên ngoài số lượng đông đảo đến từ nhiều nền điện ảnh phát triển, giải thưởng này còn có tiêu chuẩn, hình thức tuyển chọn nghiêm ngặt. Hơn nữa, nhìn vào những bộ phim ở hạng mục “Phim nước ngoài xuất sắc nhất” của Oscar được giải trong 3 năm trở lại đây như Amour (2013, Pháp), The Great Beauty (2014, Ý), Ida (2015, Ba Lan) thì những tác phẩm này có tầm ảnh hưởng, tư tưởng nghệ thuật lớn hơn nhiều so với những bộ phim đến từ Việt Nam như Trúng số.
Sự yếu thế của phim Việt mỗi lần đến với Oscar là thực tế không thể phủ nhận, công chúng có thể thông cảm. Nhưng năm 2014, The Missing Picture (Bức tranh bị mất tích) - phim của Campuchia được xướng danh là một trong 5 ứng viên xuất sắc nhất hạng mục “Phim nói tiếng nước ngoài hay nhất” Oscar lần thứ 86, chúng ta liệu có chạnh lòng? Rõ ràng, phim Việt vẫn cần nâng cao hơn nữa sức sáng tạo, ngôn ngữ điện ảnh; vấn đề, câu chuyện đặt ra trong tác phẩm phải mới lạ, hấp dẫn và quan trọng phải có sức ảnh hưởng rộng lớn. Nếu làm được điều đó, phim Việt không chỉ dừng lại ở vòng sơ tuyển mà còn có nhiều cơ hội với giải thưởng điện ảnh uy tín và lớn nhất thế giới như Oscar!
Phạm Quỳnh
