Bồ công anh còn gọi rau bồ cóc, diếp hoang, diếp dại, mũi mác. Bồ công anh Nam (cây có hoa màu vàng còn gọi là hoàng hoa địa đinh; loại có hoa màu tím còn gọi là tử hoa địa đinh). Bồ công anh Bắc còn gọi là hoàng hoa địa đinh. Bộ phận dùng làm thuốc là toàn bộ cây củ rễ.
Bồ công anh thanh nhiệt, giải độc, trị mụn nhọt độc, da lở loét.
Theo Đông y, bồ công anh vị đắng ngọt, tính hàn; vào các kinh can và vị. Có tác dụng thanh nhiệt, giải độc (trị sưng vú rất tốt), lợi thấp thông lâm. Chữa các chứng ung thũng sang dương, nhũ ung, trường ung, hầu tý, thũng thống, thấp nhiệt hoàng đản, nhiệt lâm. Liều dùng: 8-20g dạng khô và 63-125g dạng tươi.
Cách dùng bồ công anh làm thuốc:
Giải độc, trị nhọt, trị các mụn nhọt độc sưng nóng đỏ đau, chứng sưng vú:
Trị viêm tuyến sữa cấp tính: bồ công anh 30g, qua lâu 20g, liên kiều 20g, bạch chỉ 12g. Sắc uống. Dùng lượng bồ công anh tươi vừa đủ, giã nát, rang nóng, đắp vào chỗ đau.
Trị các loại mụn nhọt sương độc cấp tính: bồ công anh 20g đến 63g. Sắc uống.
Trị mụn nhọt độc do nhiệt, trên da lở loét, mắt đỏ do phong hỏa: bồ công anh 20g, cúc hoa 12g, kim ngân hoa 12g, sinh cam thảo 6g. Sắc uống.
Mát gan sáng mắt, trị chứng viêm do hỏa ở gan bốc, viêm màng kết hợp cấp tính, mắt đỏ sưng đau: bồ công anh tươi 125g, chi tử 30g. Sắc uống.
Kiện vị, trị tiêu hóa kém, bụng đầy đau: bồ công anh 63g, quất bì 24g, sa nhân 12g. Nghiền mịn. Ngày uống nhiều lần, mỗi lần 2g đến 3g.
Trong dân gian, dùng nhựa mủ xát lên mụn cóc. Ngày 3-4 lần; sau 5-7 ngày mụn tự rụng. Ở Pháp, Bungari, người ta dùng bồ công anh chữa viêm bàng quang, viêm niệu đạo, sỏi thận, xơ gan và nhiều bệnh khác.
Một số món ăn thuốc có bồ công anh:
Cháo bồ công anh: gạo tẻ 100g, bồ công anh tươi 100-150g, đường vừa đủ ngọt. Bồ công anh rửa sạch, băm nhỏ, cho nấu với nước sạch lấy 1.000ml. Lọc bỏ bã. Cho gạo vào nước sắc bồ công anh, nấu nhừ; cho đường vào ăn. Ngày 2 lần; dùng trong 5-7 ngày. Tác dụng thanh nhiệt giải độc, hiệu quả với người mới bị viêm tuyến vú.
Nước bồ công anh: bồ công anh tươi 100-150g, đường trắng 40-50g. Nấu bồ công anh với nước lấy 1.000ml. Lọc bỏ bã hoặc dùng bã đắp lên chỗ tuyến vú bị viêm. Hòa đường với nước sắc, uống khi nóng. Chữa đau nhức tuyến vú.
Chữa tàn nhang, mụn nhọt, ghẻ lở (không rõ nguyên nhân), bệnh nấm ngoài da: bồ công anh tươi 100g, cà rốt 20g, bông cải xanh 20g. Nấu canh, ăn trong ngày; ăn liền trong 5-7 ngày.
Kiêng kỵ: Người bị các ung nhọt thuộc chứng âm, hư hàn thì kiêng dùng.
TS. Nguyễn Đức Quang
