“Điều đáng lo ngại nhất là hiện nay có khoảng 1.400 tỉ đồng nợ BHXH từ các doanh nghiệp đã ngừng hoạt động, giải thể, phá sản hoặc chủ bỏ trốn. Số tiền này được theo dõi trên hệ thống sổ sách đã hơn 10 năm. Đây là dạng “nợ treo” hầu như không thể thu hồi và quyền lợi của người lao động ở các doanh nghiệp này cũng bị “treo” chưa được giải quyết. Số nợ này đã làm cho hơn 193 nghìn người lao động bị ảnh hưởng đến quyền lợi”.
Đây là thông tin được ông Đào Việt Ánh - Phó Tổng giám đốc BHXH Việt Nam đưa ra tại buổi Tọa đàm trực tuyến “Gỡ vướng trong khởi kiện, trốn đóng BHXH” do Cổng Thông tin Chính phủ tổ chức chiều ngày 8/5.
Tại buổi tọa đàm, ông Đào Việt Ánh cho biết, mặc dù nhiều biện pháp được triển khai nhưng tình trạng nợ đóng, trốn đóng BHXH diễn ra khá phổ biến. Hiện BHXH Việt Nam đang quản lý khoảng hơn 235.000 doanh nghiệp, trong khi đó, dữ liệu cơ quan thuế quản lý khoảng gần 500.000 doanh nghiệp. Như vậy, có khoảng 50% số doanh nghiệp chưa tham gia BHXH hay gọi là trốn đóng BHXH.
“Tình trạng nợ đóng BHXH tương đối phức tạp. Cuối năm 2015, số nợ BHXH là gần 10.000 tỉ đồng; cuối năm 2016 là khoảng 7.500 tỉ đồng… Số nợ trước khi chuyển sang cơ quan công đoàn có giảm nhưng xu hướng gần đây có gia tăng.
Tình trạng nợ BHXH diễn ra ở tất cả các loại hình kinh tế, nhưng tập trung vào khối doanh nghiệp ngoài quốc doanh. Nguyên nhân chính là do tính tuân thủ pháp luật BHXH của chủ sử dụng lao động chưa cao, chưa nhận thức đầy đủ về trách nhiệm, chưa quan tâm đến quyền lợi BHXH đối với người lao động”, ông Đào Việt Ánh nói.
Tính đến hết quý I/2017, một số doanh nghiệp nợ BHXH với số tiền lớn, thời gian nợ kéo dài như: Công ty Cổ phần xe khách Phương Trang (TP.HCM) 28,7 tỉ đồng; Công ty TNHH Nam Phương (TP.HCM) 20,9 tỷ đồng; Công ty Cổ phần Lilama 3 (Hà Nội) 25,4 tỉ đồng; Công ty TNHH May mặc xuất khẩu VIT Garment (Hà Nội) 19 tỉ đồng…
Liên quan đến giải pháp thu nợ, theo Luật BHXH sửa đổi năm 2014, từ 1/1/2016, tổ chức công đoàn được giao quyền khởi kiện DN, cá nhân nợ BHXH. Tuy nhiên, sau hơn 1 năm quy định này có hiệu lực, tổ chức công đoàn chưa khởi kiện thành công một vụ nào.
Chia sẻ tại buổi tọa đàm, ông Mai Đức Chính - Phó Chủ tịch Tổng Liên đoàn Lao động Việt Nam cho hay, trong tháng 1/2017, cơ quan bảo hiểm đã chuyển giao cho công đoàn 1.177 hồ sơ doanh nghiệp vi phạm để khởi kiện và Công đoàn Việt Nam đã chuyển 1.150 hồ sơ cho công đoàn cơ sở để làm thủ tục khởi kiện ra tòa. Tuy nhiên, đến giữa 2/2017 mới có 11 liên đoàn lao động cơ sở khởi kiện 77 doanh nghiêp nhưng có 17 hồ sơ bị tòa trả lại vì không đủ điều kiện hoặc thẩm quyền. Còn 60 vụ thì có một số doanh nghiệp đã chủ động đến nộp tiền nợ BHXH nên công đoàn đã rút đơn khởi kiện. Hồ sơ bị tòa án trả lại với lý do không thuộc thẩm quyền tiếp quản của tòa án; tranh chấp lao động tập thể chưa được giải quyết ở cấp chủ tịch UBND quận huyện; không có giấy ủy quyền của tập thể người lao động cho tổ chức công đoàn.
Mặc dù khởi kiện được kỳ vọng là công cụ để thu hồi nợ, trốn đóng BHXH. Tuy nhiên, như thông tin mà ông Chính cung cấp thì hiện nay, việc khởi kiện chưa được sử dụng hiệu quả và mang lại kết quả như kỳ vọng. Theo các chuyên gia, sự chồng chéo và khoảng trống về pháp luật thực hiện BHXH được cho là nguyên nhân chính khiến khởi kiện bế tắc. Để tổ chức công đoàn khởi kiện và được toà án chấp nhận thụ lý vụ án khởi kiện, cần phải căn cứ vào Bộ luật Tố tụng dân sự, thế nhưng Luật BHXH có hiệu lực từ 1/1/2016, Bộ luật Tố tụng dân sự thì ngày 1/7/2016 mới có hiệu lực. Tiếp theo đó, Bộ luật Hình sự có hiệu lực từ 1/7/2016, nhưng phải tạm dừng để chờ tới Kỳ họp Quốc hội tới đây cho ý kiến.
Theo ông Bùi Sỹ Lợi - Phó Chủ nhiệm Ủy ban các vấn đề xã hội của Quốc hội, thực tế khởi kiện doanh nghiệp đang khó khăn vì công đoàn cơ sở nằm trong doanh nghiệp. Chưa kể người lao động trong doanh nghiệp muốn khởi kiện chủ doanh nghiệp cũng sẽ gặp khó. Vì vậy, vấn đề bức thiết ở đây là cần tìm ra một cơ chế khởi kiện mới để không liên quan tới chủ tịch công đoàn cơ sở.