Sơn La, Lai Châu... Từ đầu năm đến nay Hà Nội ghi nhận gần 300 ca mắc sởi, cao gấp gần 5 lần so với cùng kỳ năm 2017. Riêng tuần qua đã có thêm 18 trường hợp mắc sởi. Số ca mắc phân bố rải rác ở 29 quận huyện Hà Nội. Các ca mắc sởi phần lớn là do chưa tiêm phòng. Trước diễn biến của bệnh sởi, các chuyên gia lo ngại nguy cơ bùng phát dịch sởi theo quy luật 5 năm 1 lần sẽ xảy ra vào cuối năm 2018 và đầu năm 2019 tới.
Nguyên nhân xuất hiện nhiều số ca mắc sởi trái mùa
Theo PGS. Trần Minh Điển - Phó Giám đốc Bệnh viện Nhi Trung ương: Bệnh sởi xuất hiện rải rác quanh năm, thường phát triển mạnh vào mùa đông - xuân. Tuy nhiên, năm nay nhiều ca bệnh sởi lại xuất hiện vào thời điểm mùa thu. Hiện nay, Bệnh viện Nhi Trung ương đang điều trị cho nhiều ca mắc sởi nặng hơn mức trung bình các năm trước. Trẻ nhập viện trong tình trạng biến chứng viêm phổi, suy hô hấp, phải thở máy...
Sởi là căn bệnh thường gặp từ trẻ trên 9 tháng tuổi trở lên, còn dưới độ tuổi này, trẻ ít mắc sởi. Nhưng hiện nay, nhiều trẻ mắc sởi ngay cả trước khi tiêm phòng sởi và thậm chí ngay sau khi sinh. Điều này hoàn toàn bình thường và có thể lý giải như sau: do miễn dịch từ mẹ chưa đầy đủ để bảo vệ trẻ, do đứa trẻ sinh ra từ những bà mẹ không có kháng thể miễn dịch sởi, hoặc miễn dịch rất ít (bà mẹ chưa từng bị sởi, chưa được tiêm phòng, hoặc tiêm phòng chưa đầy đủ) nên khả năng bảo vệ thấp hoặc có trẻ không được bú mẹ thì cũng không có miễn dịch phòng bệnh.
Xuất hiện một số trường hợp trẻ chưa đến tuổi tiêm chủng đã bị bệnh. Vậy có nên tiêm phòng cho trẻ trước 9 tháng tuổi?
PGS.TS. Trần Đắc Phu - Cục trưởng Cục Y tế Dự phòng: Điều đầu tiên cần khẳng định rằng số ca mắc sởi trái vụ năm nay tuy có xuất hiện nhưng chỉ rải rác, chưa phải là tập trung và hình thành ổ dịch. Số ca mắc cũng tương đương so với các năm trước.
Tại sao lại tiêm vắc-xin sởi cho trẻ khi 9 tháng tuổi mà không tiêm ngay sau khi trẻ sinh hoặc 2, 3 tháng tuổi như các loại vắc-xin viêm gan B, lao.... Ngành y tế khuyến cáo lịch tiêm vắc-xin sởi cho trẻ từ 9 tháng tuổi là hoàn toàn hợp lý. Bởi đối với bệnh sởi, một bà mẹ đang lứa tuổi sinh đẻ có miễn dịch tự nhiên hoặc miễn dịch thụ động do tiêm vắc-xin với virut sởi thì sẽ truyền cho con qua nhau thai. Đến khi em bé được khoảng 9 tháng tuổi sau khi sinh, em bé sẽ giảm bớt nồng độ kháng thể đó và lúc đó tiêm vắc-xin cho trẻ.
Nếu các bà mẹ đã mắc sởi thì miễn dịch truyền cho trẻ sẽ rất tốt, trẻ có không bị nhiễm sởi sớm và có khả năng chống chọi với bệnh dịch. Tuy nhiên, hiện nay, nhiều bà mẹ hoặc chưa mắc sởi hoặc đã tiêm sởi nên không mắc sởi vì vậy khả năng miễn dịch của mẹ truyền cho con không tốt. Vậy nên cần phải tiêm vắc-xin sởi cho trẻ đúng thời điểm trẻ 9 tháng tuổi.
Trên thế giới, cũng có những nước tiêm sởi cho trẻ trước 9 tháng tuổi. Tuy nhiên, mũi tiêm đó chỉ là mũi tiêm số 0, không thể coi là mũi tiêm sởi số 1 vì khi tiêm sớm cho trẻ, miễn dịch sẽ không bền hoặc có thể tiêm cho trẻ đã có sẵn hệ miễn dịch tốt. Những trẻ đã tiêm vắc-xin ở tháng thứ 6 thì tới tháng tuổi thứ 9 và tháng thứ 12 vẫn phải tiêm nhắc lại và mũi tiêm ở tháng thứ 9 mới được tính là mũi tiêm sởi số 1 của trẻ.
Để phòng bệnh, cần tích cực cho trẻ bú sữa mẹ; cần cách ly, hạn chế tiếp xúc với người sốt phát ban, tăng cường sức đề kháng cơ thể bằng ăn uống đủ chất dinh dưỡng; bổ sung hợp lý các vitamin và khoáng chất; rửa tay thường xuyên bằng xà phòng, tránh tối đa việc dụi tay lên mắt, mũi, miệng; thường xuyên vệ sinh đường mũi, họng, mắt hàng ngày bằng các dung dịch sát khuẩn thông thường, đặc biệt là những người tiếp xúc gần với bệnh nhân. Không cho trẻ em dùng chung vật dụng cá nhân (khăn mặt, bàn chải, kính, cốc, chén, bát, đũa..), đồ chơi hoặc đồ vật dễ bị ô nhiễm chất tiết mũi họng...
Gần đây, ở Việt Nam, nhiều phụ huynh làm theo phong trào “anti vắc-xin” - không cho trẻ tiêm vắc-xin vì cho rằng, tiêm vắc-xin có hại và dẫn tới những biến chứng cho trẻ nhỏ. Điều này cực kỳ tai hại bởi năm 2014, tại các tỉnh miền Bắc đã phải trải qua dịch sởi khủng khiếp khiến nhiều trẻ tử vong.
Biện pháp tốt nhất phòng tránh bệnh sởi cho trẻ là tiêm vắc-xin sởi đầy đủ, đúng lịch quy định. Đây cũng là 1 trong 10 loại vắc-xin bắt buộc mà trẻ phải được tiêm trước 5 tuổi. Nếu không thực hiện nghiêm ngặt, trẻ sẽ bị nhiễm sởi và lây lan ra cộng đồng.
Nếu trẻ dưới 9 tháng tuổi bị sởi có thể do là con của những bà mẹ có kháng thể miễn dịch sởi thấp (chưa được tiêm chủng, chưa từng mắc sởi). Vậy phụ nữ trong độ tuổi sinh sản có nên tiêm phòng sởi không?
GS. Đặng Đức Anh - Viện trưởng Viện Vệ sinh Dịch tễ Trung ương: Theo tôi, với nhu cầu cá nhân, những người phụ nữ tuổi sinh sản chưa từng mắc sởi, chưa được tiêm vắc-xin sởi hoàn toàn có thể đến các cơ sở y tế để tiêm phòng trước khi mang thai, giống mũi tiêm vắc-xin cúm, vắc-xin ngừa Rubella mà hiện nay nhiều chị em luôn có ý thức đi tiêm phòng trước khi có ý định mang thai.
Tình trạng trẻ dưới 9 tháng tuổi mắc sởi chứng tỏ người mẹ không có kháng thể tốt nên không truyền được cho con, dẫn tới trẻ dễ mắc bệnh. Qua các nghiên cứu của Viện Vệ sinh Dịch tễ Trung ương, trong vòng 3 tháng đầu, các cháu còn một lượng kháng thể nhất định nhưng từ 3 tháng tới 6 tháng đã giảm xuống 2/3 lượng kháng thể của mẹ truyền cho và từ 6 tới 9 tháng, các cháu không còn kháng thể từ bà mẹ truyền sang.
Tôi vẫn luôn đồng ý với khuyến cáo lịch tiêm vắc-xin sởi cho trẻ từ 9 tháng tuổi là hợp lý. Tuy nhiên đối với từng cá nhân cụ thể, trong trường hợp mẹ chưa từng bị mắc sởi, lo sợ sẽ không truyền được kháng thể tốt cho trẻ thì có thể tiêm vắc-xin sởi cho trẻ từ 6 tháng tuổi.
Việc tiêm vắc-xin sởi cho trẻ trước 9 tháng tuổi không khuyến cáo rộng rãi, chỉ áp dụng tiêm cho những trẻ ở các vùng có nguy cơ và phải có sự chỉ định của ngành y tế ở địa phương đó. Điều đáng nói rằng: Nếu trẻ tiêm vắc-xin sởi trước 9 tháng tuổi mà lại bỏ mũi tiêm nhắc lại khi 9 tháng và 12 tháng tuổi thì trẻ này sẽ có nguy cơ mắc sởi nhiều hơn so với trẻ chỉ tiêm vắc-xin sởi đúng khi 9 tháng tuổi.
Hiện nay, vắc-xin của Việt Nam sản xuất đã đưa vào trong hướng dẫn sử dụng tiêm cho trẻ dưới 9 tháng tuổi. Tuy nhiên Bộ Y tế và Viện Vệ sinh Dịch tễ Trung ương đang cùng hướng dẫn, dự kiến khoảng quý 4/2018 sẽ thực hiện tiêm cho những vùng có chỉ định.
PGS.TS. Bùi Vũ Huy, Trưởng khoa Nhi, BV Bệnh Nhiệt đới TW cho biết, trong 7 tháng qua, Khoa Nhi của bệnh viện đã tiếp nhận 34 trẻ bệnh sởi đến từ nhiều địa phương của miền Bắc, xa nhất có bệnh nhi từ Hà Tĩnh chuyển ra. Hầu hết các bé dưới 5 tuổi, 100% chưa được tiêm vắc-xin phòng bệnh. Lý do là đến tuổi tiêm thì trẻ ốm hoặc có trường hợp mẹ sợ nguy hiểm nên không cho con tiêm. Đặc biệt, chỉ trong 1 tuần qua, khoa điều trị cho 3 trường hợp nặng do biến chứng sởi, trong đó 2 bé trai song sinh đang nguy kịch, các bác sĩ đang nỗ lực tìm mọi cách để cứu.
Về hai bé song sinh bị biến chứng nặng do mắc sởi, các bác sĩ thông tin: 2 bé song sinh ở Thanh Xuân, Hà Nội mới được 11 tháng, suy dinh dưỡng nặng với cân nặng chỉ hơn 6kg và đều là trẻ sinh non khi mới 30 tuần tuổi. 2 trẻ lần lượt vào viện cách nhau 3 ngày với biểu hiện ban đầu là sốt cao liên tục 39 độ kèm ho, chảy nước mũi, nước mắt. Từ ngày thứ 4, tình trạng ho tăng lên, khó thở, nôn trớ nhiều, các nốt ban lan rộng xuống toàn thân nên gia đình đưa con vào BV khám. 2 bé được chẩn đoán biến chứng viêm phổi nặng. Dù đã được hạ sốt, chống co giật, dùng kháng sinh mạnh nhưng sau 8 ngày, tình trạng vẫn không cải thiện, bệnh nhi vẫn suy hô hấp.
“Chúng tôi đang cố gắng dồn sức để cứu 2 bé. Hiện đã dùng phác đồ điều trị viêm phổi nặng của Bộ Y tế nhưng vẫn không ăn thua, chưa nói trước được điều gì”, PGS. Huy thông tin.
Theo PGS. TS. Bùi Vũ Huy, do sức đề kháng của 2 trẻ còn quá yếu nên bác sĩ không cho thở máy để tránh nguy cơ nhiễm khuẩn bệnh viện.
Thái Bình
