1. Nguyên nhân gây bệnh ghẻ
Bệnh ghẻ là bệnh ngoài da phổ biến, bệnh do ký sinh trùng ghẻ có tên khoa học là Sarcoptes scabiei Hominis (cái ghẻ) gây nên.
Ghẻ cái có vòng đời chỉ từ 30 ngày nếu sống ở tầng thượng bì của da. Ghẻ cái sống từ 4-6 tuần; đẻ 40-50 trứng. Mỗi ngày chúng đẻ 1-5 quả trứng trong hang ghẻ; sau 3-7 ngày trứng nở thành ấu trùng, ấu trùng lột xác nhiều lần, di chuyển lên bề mặt da và phát triển trở thành ghẻ trưởng thành.
Tiếp theo ghẻ cái và ghẻ đực giao phối với nhau. Sau đó ghẻ cái tiếp tục đào hầm dưới lớp sừng, ghẻ đực không gây bệnh vì chết sau khi giao hợp và bị rớt khỏi da. Ghẻ cái thường đào hang vào buổi tối, mỗi ngày đào 2 – 3 mm, đẻ trứng vào ban ngày. Đó chính là lý do tại sao người bị ghẻ thường bị ngứa ngáy nhiều hơn vào ban đêm.
Tuổi mà bệnh ghẻ khởi phát thường là trẻ em dưới 5 tuổi. Người lớn bị ghẻ thường lây qua việc tiếp xúc cơ thể. Và các bác sĩ cũng cho biết cái ghẻ có thể lây trực tiếp từ người này sang người khác với nhiều cách khác nhau như các hành động ôm hôn thân mật, quan hệ tình dục, bắt tay hay nói chung là tiếp xúc da với người mắc bệnh.
Ngoài ra, bệnh ghẻ cũng có thể lây lây gián tiếp qua nhiều con đường khác nhau như dùng chung đồ dùng cá nhân: chăn màn, quần áo hoặc khăn mặt. Theo các tài liệu y khoa thì cái ghẻ có thể sống tối đa là 48h đồng hồ trên quần áo hoặc trên giường chiếu, chăn ga gối. Do đó, khả năng lây truyền bệnh giữa các thành viên trong gia đình là rất cao.
Yếu tố làm tăng nguy cơ mắc bệnh ghẻ được nhắc đến nhiều chính là vệ sinh cá nhân không sạch sẽ, sử dụng nguồn nước sinh hoạt không đảm bảo hoặc không gian sinh sống chật chội, không đảm bảo vệ sinh…
2. Triệu chứng bệnh ghẻ
Thời gian ủ bệnh ghẻ trung bình từ 2-3 ngày đến 2-6 tuần.
- Thương tổn cơ bản bệnh ghẻ là mụn nước trên nền da lành, rải rác, riêng rẽ, thường ở vùng da mỏng nhờn ở kẽ ngón tay, mặt trước cổ tay, cẳng tay, vú, quanh thắt lưng, rốn, kẽ mông, mặt trong đùi và bộ phận sinh dục. Ở trẻ sơ sinh mụn nước hay gặp ở lòng bàn tay, chân.
- Đường hầm ghẻ còn gọi là "luống ghẻ" dài 3-5mm.
- Săng ghẻ thường xuất hiện ở vùng sinh dục, dễ nhầm với săng giang mai.
- Sẩn cục hay sẩn huyết thanh: hay gặp ở nách, bẹn, bìu.
- Vết xước, vảy da, đỏ da, dát thâm. Có thể có bội nhiễm, chàm hoá, mụn mủ.
- Ghẻ Na Uy là một thể đặc biệt, gặp ở người bị suy giảm miễn dịch. Thương tổn là các lớp vảy chồng lên nhau và lan tỏa toàn thân, có thể tìm thấy hàng nghìn cái ghẻ trong các lớp vảy.
Triệu chứng cơ năng bệnh ghẻ: Ngứa nhiều, nhất là về đêm.
Cận lâm sàng: soi tìm ký sinh trùng tại tổn thương.
Ghẻ lây truyền qua tiếp xúc trực tiếp giữa da với da của người bị ghẻ.
Chẩn đoán phân biệt bệnh ghẻ với các bệnh lý có biểu hiện tương tự:
- Tổ đỉa: thương tổn là các mụn nước nhỏ ở vùng rìa các ngón tay hay bàn tay, bàn chân, ngứa, tiến triển dai dẳng.
- Sẩn ngứa: thương tổn là sẩn huyết thanh rải rác khắp cơ thể, rất ngứa.
- Viêm da cơ địa: thương tổn dạng sẩn mụn nước tập trung thành từng đám, chủ yếu ở các chi dưới, rất ngứa, tiến triển dai dẳng.
- Nấm da: thương tổn là mảng da đỏ, các mụn nước và vảy da ở rìa thương tổn, bờ hình vòng cung, có xu hướng lành ở giữa. Ngứa nhiều, xét nghiệm tìm thấy sợi nấm.
- Săng giang mai: thương tổn là một vết trợt nông, nền cứng, không ngứa, không đau, hay gặp ở vùng hậu môn sinh dục. Kèm hạch bẹn to, thường có hạch chúa. Xét nghiệm trực tiếp soi tươi tìm thấy xoắn khuẩn giang mai tại thương tổn và hạch vùng, xét nghiệm huyết thanh giang mai dương tính.
3. Bệnh ghẻ có lây không?
Ghẻ lây truyền qua tiếp xúc trực tiếp giữa da với da của người bị ghẻ. Trong một số trường hợp, một người có thể bị ghẻ khi dùng chung quần áo, khăn tắm hoặc bộ đồ giường với người bị ghẻ. Bệnh ghẻ ở người là bệnh lây truyền mang tính chất gia đình vì nếu một thành viên trong nhà bị bệnh ghẻ thì khả năng những người khác trong gia đình sẽ dễ mắc bệnh theo.
4. Phòng ngừa bệnh ghẻ
Cách tốt nhất để phòng tránh bệnh ghẻ là tránh tiếp xúc trực tiếp với da của người bị bệnh ghẻ. Không nên sử dụng quần áo hoặc khăn trải giường chung với người bị nhiễm ghẻ.
Đối với người mắc bệnh:
- Cách ly với những người xung quanh: người bệnh cần có chế độ sinh hoạt riêng, không đến những nơi công cộng tránh lây lan cho những người xung quanh.
- Vệ sinh cơ thể sạch sẽ: Tắm xà phòng diệt khuẩn, tuân thủ thoa thuốc điều trị ghẻ theo hướng dẫn của bác sĩ, thay đồ dùng vệ sinh cá nhân hàng ngày.
- Vệ sinh quần áo sạch sẽ: toàn bộ quần áo, chăn màn, ga gối đệm giặt sạch, khử trùng ở 60 độ C, ủi khô, bịt kín bằng túi nhựa trong 1 tuần.
- Vệ sinh nhà cửa sạch sẽ: vệ sinh tay cầm cửa, khu vực xung quanh…
- Không sử dụng chung các vật dụng cá nhân.
Đối với người chưa mắc bệnh
- Vệ sinh cơ thể, nhà cửa, đồ dùng cá nhân sạch sẽ.
- Giữ môi trường xung quanh sạch sẽ.
- Khi có nguy cơ mắc bệnh hoặc tiếp xúc với người bị ghẻ, cần nhanh chóng cách ly.
5. Điều trị bệnh ghẻ
Dựa trên các dấu hiệu lâm sàng và nếu cần thiết các bác sĩ sẽ chỉ định xét nghiệm phù hợp. Một số xét nghiệm có thể được thực hiện: Dùng kính lúp để soi hoặc đưa lên kính hiển vi soi; Chụp bằng máy Dermoscopy.
Phụ thuộc vào tình trạng bệnh nhân bị ghẻ giản đơn, ghẻ chàm hóa, ghẻ bội nhiễm, hay ghẻ sẩn cục…mà bác sĩ chuyên khoa da liễu sẽ có kế hoạch điều trị cụ thể cho từng bệnh nhân.
Thuốc bôi tại chỗ: Kem permethrin 5%, dung dịch DEP (diethyl-phtalat), benzyl benzoat 10-25%, ivermectin 1%, sulfur 6-33%, malathion 0,5%, kem crotamiton.
Bôi thuốc đúng cách: Thường bôi thuốc vào buổi tối, chú ý bôi kỹ những vùng nếp gấp, sinh dục, quanh móng, sau tai; đối với trẻ em có thể bôi cả vùng mặt và đầu nếu có thương tổn và theo chỉ định của bác sĩ.
Thuốc toàn thân: thuốc giảm ngứa, kháng sinh, chống viêm nếu trẻ bị ghẻ bội nhiễm, chàm hóa bác sĩ chuyên khoa cân nhắc việc sử dụng thêm.
Trường hợp tổn thương da nặng, lan tỏa, ghẻ đáp ứng kém với điều trị thuốc bôi có thể chỉ định thêm thuốc uống Ivermectin.
Điều trị ghẻ muốn đạt hiệu quả cao cần đảm bảo nguyên tắc:
- Người bị ghẻ cần dùng thuốc bôi đúng chỉ dẫn của bác sĩ để sớm đẩy lùi bệnh.
- Điều trị cho cả những người sống và sinh hoạt với bệnh nhân được phát hiện bị ghẻ.
- Quần áo và vật dụng cá nhân của người bệnh cần được làm sạch, phơi khô.
- Cách ly hoàn toàn người bệnh cũng như vật dụng mà họ sử dụng với người xung quanh.
Ghẻ rất dễ tái phát vì thế để ngăn chặn nguy cơ này, người bệnh nên:
- Kiên trì dùng thuốc giảm ngứa và tiêu diệt cái ghẻ theo đúng đơn thuốc của bác sĩ.
- Lấy khăn ướt lau lên các vùng da bị kích thích hoặc ngâm và làm mát da bằng nước lạnh để giảm cơn ngứa do ghẻ gây ra.
- Dùng các loại kem dưỡng da dịu nhẹ để giảm thiểu tình trạng kích ứng da.
- Dùng thuốc kháng histamin để giảm triệu chứng dị ứng gây ra bởi ghẻ.
