99 tuổi, lão nghệ nhân Nguyễn Thị Dần đã có một hành trình gần trọn thế kỷ gắn bó với loài sen đại đóa Bách Diệp hồ Tây. Cụ Dần không chỉ là một bậc thầy về nghề ướp trà sen mà cụ còn cất giữ những kí ức đẹp đẽ, những câu chuyện như huyền thoại gắn với loài sen Bách Diệp hồ Tây suốt thế kỉ qua.
Sen hồ Tây đã nở từ tháng 5, nhưng với những người ướp trà sen truyền thống thì khoảng cuối tháng 6 mới bắt tay vào vụ, bởi giờ đây hương sen mới đủ độ “chín” cho việc làm trà.
Trà sen ướp truyền thống Tây Hồ không phải tự nhiên mà nổi tiếng. Trà sen Tây Hồ nổi tiếng vì ngon, nổi tiếng vì sự cầu kỳ trong chế biến. Bắt đầu từ việc thu hái hoa cũng phải chọn thời điểm sáng sớm tinh mơ khi những giọt sương còn đọng trên lá cũng là lúc những người trồng hoa nhẹ nhàng chèo con thuyền nhỏ khéo léo hái những bông hoa con đang chúm chím nở, hương sen mới đằm.
Tại sao những người làm trà sen truyền thống Tây Hồ phải chọn thời điểm này mới dùng hoa cho việc ướp trà. Bà Ngô Thị Thân người theo nghề ướp trà sen truyền thống Tây Hồ mấy chục năm chia sẻ:
Nói về nghệ thuật ướp trà sen truyền thống, nghệ nhân Nguyễn Thị Dần cho biết,
Việc lấy “gạo” sen là công đoạn khó nhất.
Trong đó người làm phải nhanh tay, khéo léo để hạt gạo phải trắng, không nát, bay mất mùi hương.
Để làm được 1 kg trà sen, người nghệ nhân cần tới 1.000-1.200 bông sen tùy to hay nhỏ.
Ngoài yếu tố chất lượng của gạo sen, những người làm nghề cũng có bí quyết ướp trà riêng.
Người làm nghề gọi đó là "ngậm gạo". Trà được trộn đều với những cánh hoa, người Tây Hồ gọi là "túi vị hương" và ủ kỹ trong ba ngày. Mỗi kilôgam trà phải qua bảy lần "ngậm gạo". Mỗi lần mỗi cân trà phải dùng hai lạng gạo sen. Khó có thể tìm ra thứ trà nào đòi hỏi sự cầu kỳ, tinh tế hơn thế nữa.
Nhìn những người thợ ướp sen cầu kỳ, tỉ mẩn với công việc, tưởng như người ta gửi cả tâm hồn vào mỗi cánh trà khi ướp hương sen của hồ Tây.
"Chỉ có sen trồng ở hồ Tây mới cho ra được loại trà ưng ý. Không biết có phải vì nguồn nước và chất bùn gì đặc biệt mà sen hồ Tây thơm hơn nhiều so với các loại sen trồng ở nơi khác. Ngày xưa, hồ Tây còn rộng, không bị thu hẹp và chia cắt như bây giờ, chỗ nào cũng bát ngát đầm sen, những người làm nghề ướp trà sen cũng dựa vào hồ Tây mà sống” - Nghệ nhân Nguyễn Thị Dần chia sẻ.
Ở ngưỡng xấp xỉ 100 tuổi chẵn, nghệ nhân Nguyễn Thị Dần vẫn đam mê công việc. Cụ giãi bày: “Các con và các cháu tôi nói tôi hãy nghỉ ngơi đi nhưng mình không thể bỏ công việc được. Chẳng phải do tôi thiếu tiền tiêu hay do tôi không yên tâm giao việc cho người khác mà vì không làm thì tôi nhớ công việc lắm.
Nghệ thuật ướp trà sen truyền thống Tây Hồ là niềm tự hào của người Hà Nội, bắt đầu từ chính những ngôi làng ven hồ Tây, nơi có những đóa sen Bách diệp.
Hoa sen hồ Tây là dạng hoa cánh kép, có bông to và màu hồng thắm. Vào đúng mùa, bông hoa nở xòe to bằng hai bàn tay người lớn. Đây chính là đặc điểm cấu tạo hoa đặc trưng của sen Hồ Tây, hương sen thơm lâu và đượm, gạo sen thì to và căng mọng, chuyên dùng để ướp trà.
