Đây là thông tin được PGS.TS Lương Ngọc Khuê, Cục trưởng Cục Quản lý Khám chữa bệnh- Giám đốc Quỹ Phòng chống tác hại của thuốc lá, Bộ Y tế cho biết tại buổi hội thảo Đại biểu Quốc hội với chính sách, pháp luật về thuế thuốc lá vừa diễn ra tại Hà Nội…
Gánh nặng bệnh tật nặng nề do thuốc lá
Theo ông Khuê, tổng kết báo cáo của 1.200 bệnh viện cho thấy các bệnh không lây nhiễm chiếm 67-73% số người bệnh đang nằm viện điều trị, gây quá tải cho hệ thống y tế. Trong đó chủ yếu là do các bệnh liên quan đến thuốc lá gây nên: tim mạch, tăng huyết áp, đột quỵ; 97,8% các bệnh ung thư phổi là liên quan đến thuốc lá. Theo Tổ chức Y tế thế giới, số trường hợp tử vong do các bệnh không lây nhiễm chiếm 73% tổng số ca tử vong do bệnh tật và thương tích ở Việt Nam, mà một trong những nguyên nhân quan trọng là do tỷ lệ sử dụng thuốc lá cao.
BS Nguyễn Tuấn Lâm đến từ Tổ chức Y tế Thế giới tại Việt Nam cho biết thêm thông tin trong năm 1990, lượng thuốc lá người Việt sử dụng rất ít, chỉ hơn 1 tỷ bao. Còn với 5 tỷ bao tiêu thụ vào năm 2013 thì đợi 20-30 năm nữa hậu quả sẽ rất nghiêm trọng. Cùng với già hóa dân số, các bệnh ung thư, chuyển hóa, tim mạch sẽ rất nặng nề, tốn kém.
Tại hội thảo, nhiều ĐBQH đã bày tỏ mối quan ngại về tình trạng hút thuốc lá hiện nay ở Việt Nam. ĐB Nguyễn Thị Khá (Trà Vinh) cho rằng, con số 40.000 người chết mỗi năm liên quan đến thuốc lá là quá khủng khiếp. Nếu so sánh với số người chết vì tai nạn giao thông là mười mấy ngàn, ít hơn nhưng người ta thấy rất sợ, rất khủng khiếp. Vì thế, chúng ta phải làm sao để người bệnh chết do ung thư, các bệnh khác phải cảm thấy sợ hãi như chết do tai nạn giao thông.
“Đó là những con số biết nói, cảnh báo về sự nguy hiểm của thuốc lá. Gánh nặng bệnh tật do thuốc lá trong tương lai sẽ rất nặng nề với 5 tỷ bao thuốc tiêu thụ năm 2013. Vì thế, mục tiêu y tế đặt ra là làm sao gánh nặng y tế toàn cầu, cụ thể là y tế Việt Nam. Muốn giảm được tỉ lệ hút thuốc lá phải tăng thuế thuốc lá đủ mạnh”- ông Khuê nhấn mạnh.
Đồng quan điểm này, ông Lê Quốc Khánh, nguyên ủy viên Ủy ban các vấn đề xã hội, chia sẻ, bản thân ông là một người từng hút thuốc lá, nhưng khi đi qua quán internet có rất nhiều thanh thiếu niên trong đó, mùi thuốc lá bốc lên khét lẹt, đến bản thân ông còn thấy khó thở, không chịu nổi. Trẻ em ở trong môi trường khói thuốc độc hại đó sẽ nguy hiểm như thế nào. Vì thế, ông Khánh cho rằng không có lý do gì để chần chừ việc tăng thuế và phải tính toán nên tăng bao nhiêu, tăng như thế giới đề nghị là hợp lý để đạt hiệu quả giảm tỷ lệ người hút thuốc.
Cần tăng thuế thuộc lá ở mức đủ mạnh!
Theo dự án luật sửa đổi bổ sung một số điều của luật thuế tiêu thụ đặc biệt đang được Quốc hội cho ý kiến, mức thuế với thuốc lá được đề xuất tăng từ 65% lên 70% vào năm 2016 và tăng lên 75% vào năm 2019. Theo đánh giá của nhiều chuyên gia, nếu tăng 5% như dự thảo thì giá bán lẻ tăng không đáng kể, không theo kịp mức tăng thu nhập bình quân 4,8%/ năm. Vì thế, sức mua thuốc lá vẫn tăng. Tỷ lệ nam giới hút thuốc lá hầu như không thay đổi và có lẽ giữ nguyên ở con số như hiện tại. “Nếu mức tăng thuế thuốc lá chỉ là con số thêm 5% vào năm 2015 và 5% vào năm 2019 sẽ không có tác động tới việc giảm tiêu dùng, giảm tỷ lệ hút thuốc lá. Vì thế, phải tăng ở mức đủ mạnh để làm tăng giá thuốc lá và đây là một trong những biện pháp hiệu quả nhất giúp ngăn ngừa thanh thiếu niên tập hút thuốc lá và giúp những người đang hút thuốc lá giảm hay bỏ hút thuốc nhằm góp phần giảm bệnh tật và tử vong do sử dụng thuốc lá gây ra. Giá thuốc lá càng cao, khả năng tiếp cận với thuốc lá của thanh thiếu niên nói riêng, người hút thuốc càng ít đi”- ông Khuê nhận định.
Ông Nguyễn Văn Tiên, Phó chủ nhiệm Ủy ban Các vấn đề xã hội cho rằng, mức tăng đề xuất như trên là quá thấp, trung bình 1,7%/năm trong khi chỉ số trượt giá 4-5%, tăng trưởng kinh tế bình quân ít nhất cũng hơn 5%, các năm sau sẽ vươn lên cao hơn. Các đại biểu cân nhắc xem mức tăng này phù hợp chưa? Mức đề xuất của Chính phủ quá thấp.
Hầu hết đại biểu đồng tình với chủ trương tăng thuế và cho rằng mức tăng như dự thảo đề xuất “không có gì đặc biệt, tăng quá chậm”. ĐB Đặng Đình Luyến, Phó chủ nhiệm Ủy ban Pháp luật, đặt câu hỏi với đại diện Bộ Tài chính: “Tại sao lại tăng rụt rè như thế, tăng 5% vào năm 2016 đến năm 2019 tăng tiếp 5%, như vậy cả giai đoạn chỉ tăng 10%”. ĐB Trương Minh Hoàng đặt câu hỏi lý do Bộ Tài chính đưa ra lộ trình tăng chậm như vậy, đồng thời đề nghị các chuyên gia Bộ Y tế, WHO phân tích thêm tuổi thọ người Việt Nam tăng lên, như vậy tác động của thuốc lá ở đây là như thế nào, sống thọ nhưng có sống khỏe.
Về vấn đề này, đại diện Bộ Tài chính lý giải, ban đầu ban soạn thảo đưa ra phương án tăng 10% vào năm 2015 và đến 2018 tăng tiếp 10%. Tuy nhiên, sau đó nhiều thành viên Chính phủ đề nghị nên cân nhắc lộ trình tăng thuế phù hợp vì nếu tăng như đề xuất có thể làm giá thuốc lá tăng cao, người tiêu dùng sẽ chuyển sang dùng thuốc lá nhập lậu, ảnh hưởng đến thu ngân sách. Vì thế, Chính phủ trình Quốc hội phương án tăng thấp hơn, chỉ tăng 5% vào năm 2016, sau đó tăng tiếp 5% vào năm 2019.
Box: BS Phạm Hoàng Anh, Giám đốc Tổ chức Health Bridge Canada cho biết, về mặt lý thuyết, tác động của tăng thuế là giảm tiêu dùng thuốc lá, có thể dẫn đến giảm việc làm và sản lượng thuốc lá tiêu thụ. Tuy nhiên, thực tế thuốc lá là mặt hàng đặc biệt, gây nghiện nên có giảm tiêu dùng thì cũng chậm, nhiều người nghiện khó có thể bỏ thuốc. Việc tăng thuế chủ yếu giảm người trẻ hút mới.
Các nghiên cứu ước tính tổng số việc làm liên quan đến thuốc lá chỉ chiếm 0,31-0,35% tổng số việc làm của cả nền kinh tế - con số rất nhỏ. Ngành công nghiệp thuốc lá chỉ giữ vai trò khiêm tốn trong cung cấp việc làm. Trong khi đó, tiền không mua thuốc lá có thể dùng để chi tiêu cho các mục đích khác, góp phần tăng thêm việc làm ở các lĩnh vực khác. Đồng thời việc tăng thuế này cũng không làm gia tăng buôn lậu. Kinh nghiệm một số nước như Anh, Italy... cho thấy chiều hướng ngược lại.