Xác định sự gia tăng dân số quá nhanh là một trong những nguyên nhân quan trọng cản trở tốc độ phát triển kinh tế - xã hội, các chính sách dân số của nước ta với các quan điểm và hệ thống giải pháp đồng bộ nhằm thực hiện mục tiêu nhất quán là giảm mức sinh, giảm tỷ lệ gia tăng dân số, giảm sức ép của dân số đến quá trình phát triển nhanh và bền vững của đất nước.
Với sự nỗ lực của cả hệ thống chính trị, của các tầng lớp nhân dân, Việt Nam đã đạt mức sinh thay thế vào năm 2006 (bình quân mỗi phụ nữ trong độ tuổi sinh đẻ có 2 con) và duy trì vững chắc mức sinh thay thế trong suốt thời gian qua. Nước ta đã bước vào thời kỳ cơ cấu "dân số vàng" từ năm 2007, tạo cơ hội lợi thế về số lượng người trong độ tuổi lao động góp phần phát triển KT-XH của đất nước.
Tuy nhiên, chúng ta đang đối mặt với thực trạng chênh lệch mức sinh đáng kể giữa các vùng, các đối tượng. Người ít có điều kiện chăm sóc và nuôi dưỡng con còn đẻ nhiều, ảnh hưởng đến chất lượng dân số.
Hiện có 33 tỉnh có mức sinh cao (bình quân mỗi phụ nữ trong độ tuổi sinh đẻ có trên 2,2 con) với quy mô dân số là 39,8 triệu người, chiếm hơn 41% dân số cả nước, tập trung tại vùng Trung du miền núi phía Bắc, Bắc Trung Bộ, trong đó nhiều tỉnh có điều kiện KTXH còn rất khó khăn.
21 tỉnh, thành phố có mức sinh thấp (bình quân mỗi phụ nữ trong độ tuổi sinh đẻ có dưới 2,2 con) với quy mô dân số là 37,9 triệu người chiếm gần 40% dân số cả nước, tập trung ở khu vực Đông Nam Bộ, Đồng bằng sông Cửu Long và duyên hải miền Trung.
9 tỉnh, thành phố có mức sinh thay thế (bình quân mỗi phụ nữ trong độ tuổi sinh đẻ có từ 2,0 con đến 2,2 con).
Thực hiện các nhiệm vụ tại Nghị quyết số 137/NQ-CP của Chính phủ ban hành chương trình hành động của Chính phủ thực hiện Nghị quyết số 21-NQ/TW ngày 25/10/2017 Hội nghị lần thứ sáu của Ban Chấp hành Trung ương Đảng khóa XII của Đảng về công tác dân số trong tình hình mới, Bộ Y tế đã trình Thủ tướng Chính phủ ban hành Chương trình điều chỉnh mức sinh phù hợp các vùng, đối tượng đến năm 2030.
Mục tiêu của chương trình là: "Duy trì vững chắc mức sinh thay thế trên toàn quốc, phấn đấu tăng mức sinh ở những địa phương đang có mức sinh thấp, giảm mức sinh ở những địa phương có mức sinh còn cao góp phần thực hiện thành công Chiến lược Dân số Việt Nam đến 2030, bảo đảm phát triển nhanh, bền vững đất nước"
Chương trình đưa ra 3 mục tiêu cụ thể đến năm 2030: Tăng 10% tổng tỷ suất sinh ở các tỉnh, thành phố có mức sinh thấp; Giảm 10% tổng tỷ suất sinh ở các tỉnh, thành phố có mức sinh cao; Duy trì kết quả ở những tỉnh, thành phố đã đạt mức sinh thay thế.
Theo TS Phạm Vũ Hoàng, Phó Tổng cục trưởng Tổng cục Dân số - KHHGĐ, Bộ Y tế, duy trì mức sinh thay thế trên toàn quốc sẽ góp phần ổn định quy mô dân số, đóng góp vào tăng trưởng kinh tế, tác động tích cực đến việc nâng cao chất lượng dân số và nguồn nhân lực cho phát triển đất nước.
Tiếp tục giảm mức sinh ở những địa phương có mức sinh còn cao sẽ tránh được các tác động tiêu cực đến phát triển kinh tế xã hội, giải quyết việc làm, chăm sóc sức khỏe nhân dân, giáo dục….
Phấn đấu tăng mức sinh ở những địa phương đang có mức sinh thấp sẽ tránh được tình huống mức sinh xuống quá thấp, không vực lên được như một số nước phát triển đang phải đối mặt. Khi mức sinh tăng lên, sẽ làm giảm một phần mất cân bằng giới tính khi sinh và cũng góp phần làm chậm lại quá trình già hóa dân số và cải thiện chất lượng dân số (do một bộ phận dân số có điều kiện chăm sóc, nuôi dạy tốt hơn sẽ sinh thêm con).
Giảm chênh lệch mức sinh giữa các vùng, địa phương góp phần làm chậm lại tốc độ gia tăng khoảng cách, tiến tới giảm khoảng cách chênh lệch về thu nhập, mức sống giữa các vùng, các đối tượng.
Cũng theo TS Phạm Vũ Hoàng, mỗi vùng, địa phương có các mức sinh khác nhau nên chúng ta cần có các thông điệp truyền thông và giải pháp linh hoạt.
Thực hiện tuyên truyền vận động sinh ít con hơn ở nơi mức sinh còn cao, duy trì ở những nơi đã đạt mức sinh thay thế và sinh thêm con ở những nơi mức sinh đã xuống thấp. Hệ thống thông điệp truyền thông, nội dung tuyên truyền vận động cũng phải được xây dựng cho từng khu vực có mức sinh khác nhau.
Cụ thể, với vùng mức sinh cao, khẩu hiệu vận động là "Dừng ở hai con để nuôi, dạy cho tốt". Nội dung truyền thông chú trọng vào việc tuyên truyền về lợi ích của việc sinh ít con đối với phát triển kinh tế - xã hội và nuôi dạy con tốt, xây dựng gia đình hạnh phúc. Cần tập trung vận động không kết hôn và sinh con quá sớm, không sinh quá dày và không sinh nhiều con. Về đối tượng tuyên truyền, vận động cần tập trung vào các cặp vợ chồng đã sinh hai con và có ý định sinh thêm con.
Với vùng mức sinh thay thế và vùng mức sinh thấp, khẩu hiệu vận động là "Mỗi gia đình, cặp vợ chồng sinh đủ hai con". Nội dung truyền thông tập trung vào nâng cao ý thức trách nhiệm về quyền và nghĩa vụ công dân trong việc thực hiện mỗi cặp vợ chồng có 2 con, nuôi dạy con tốt, gia đình hạnh phúc; lợi ích của việc sinh đủ hai con; các yếu tố bất lợi của việc kết hôn, sinh con quá muộn; sinh ít con đối với phát triển kinh tế - xã hội; đối với gia đình và chăm sóc bố, mẹ khi về già. Đối tượng tuyên truyền, vận động cần tập trung vào nam, nữ thanh niên chưa kết hôn, cặp vợ chồng chưa sinh đủ hai con.
