Khi thưởng thức những bức tranh bằng chữ, người ta thường cảm thấy rất nhiều điều tâm đắc và thú vị, nhất là với những tác phẩm nổi tiếng. Còn một khi, chính tay mình viết thư pháp thì chúng ta lại càng có điều kiện thể nghiệm những vui thú trong môn nghệ thuật độc đáo này.
Dương Hùng, triết gia trứ danh đời Hán (Trung Quốc) đã nói: “ Thư pháp là vì con tim mà đưa bút”, có nghĩa là, mỗi tác phẩm thư pháp là một sự thể nghiệm về ý thức và sức mạnh nội tâm của con người. Rèn luyện bằng thư pháp là phương thức có khả năng khơi dậy những tình cảm trong sáng và lành mạnh, loại bỏ những suy nghĩ vẩn vơ và nhỏ nhen, khiến cho tâm hồn được cởi mở và khai thái. Thư pháp vừa bồi dưỡng và nâng cao năng lực thẩm mỹ lại vừa được tạo điều kiện hưởng thụ về nghệ thuật, từ đó mà tạo nên hiệu quả cao trong việc rèn luyện tâm tình, tu thân dưỡng tính.
Ngày xuân, kiên trì tập trung tâm trí viết thư pháp, chẳng những trong lòng cảm thấy khoan khoái mà còn có ích cho việc bình ổn tình cảm và điều hòa khí huyết . Có được điều đó là vì trước khi bắt tay vào viết thư pháp người ta bao giờ cũng phải tìm hiểu học tập, quan sát rất kỹ chữ mẫu để tìm ra những nét đặc trưng chủ yếu của con chữ, điều này chẳng khác nào việc điều tâm trong khi luyện tập khí công, nhờ đó mà tâm khí được cân bằng. Lấy thư pháp truyền thống làm ví dụ, chữ lệ thư chắc khỏe khiến cho con người ta tâm tính trở nên hiền hòa, rất thích hợp cho những người bị cao huyết áp, suy nhược thần kinh... Chữ khải thư chân phương và thanh tú, rất thích hợp với người hay xốc nổi, tâm trạng dễ xao động, rối bời. Lối chữ thảo lại khiến con người ta hăng hái, tinh thần trở nên phấn chấn, nét bút thanh thoát, thoải mái, kết hợp nhuần nhuyễn giữa cái hư cái thực, nét sổ như sao băng quét sạch tàn vân, nét chấm như đá lở, nét phẩy như sừng con tê, nét mác tựa mũi tên bật khỏi dây cung, biến hóa khôn lường, lại có thể khêu gợi những linh cảm, hết sức thích hợp với những người tình cảm bị ức chế, uất ức và ốm yếu lâu ngày.
Ngoài ra,việc viết thư pháp bằng bút cứng (bút sắt, bút bi...) mới nổi lên trong những năm gần đây cũng đã bổ sung những nội dung mới vào kho tàng nghệ thuật thư pháp truyền thống của dân tộc ta.
Viết Thư pháp
Trước khi bắt tay vào viết, tư thế cần phải chính xác như thể người luyện khí công điều thân. Khi ngồi, đầu phải ngay ngắn, hai vai cân đối, ngực ưỡn lưng thẳng, hai bàn chân đặt vững chãi trên mặt đất. Có vậy mới dốc được tinh lực toàn thân. Ánh mắt luôn chuyển động giữa cây bút và nét chữ, hơi thở đều. Bàn tay, cổ tay, khuỷu tay và cánh tay được vận dụng một cách hết sức linh hoạt. Tất cả khiến cho khí huyết toàn thân được khơi thông một cách tự nhiên. Công năng các bộ phận trong cơ thể được điều hòa cân đối mà không bị khô cứng. Chức năng vỏ não và hệ thần kinh thực vật được cải thiện. Lưu lượng tuần hoàn máu được gia tăng khiến cho quá trình thay cũ đổi mới trong cơ thể được diễn ra một cách thuận lợi. Kết quả nghiên cứu cho thấy, ở những vùng sử dụng hệ thống chữ Latin như Anh và Mỹ, tỉ lệ trẻ em mắc bệnh quên chữ là rất cao, song ngược lại, ở những vùng dùng chữ tượng hình như chữ Hán, căn bệnh này lại rất hiếm gặp. Điều đó không phải không có quan hệ trực tiếp đến việc nhận mặt những con chữ đã được hình tượng hóa, từ đó có thể thấy ý nghĩa đặc biệt của thư pháp đối với việc bảo vệ và nâng cao sức khỏe cho hệ thống thần kinh trung ương.
Viết thư pháp cũng giống như việc xem sách báo hay viết chữ, đều là những hoạt động có ích đan xen nhau giữa động và tĩnh. Người cầm bút viết thư pháp cũng giống như họa sĩ thường gửi gắm tâm hồn mình vào núi cao sông dài, hoa thơm cỏ lạ, chim bay thú chạy... muôn vật trong trời đất không thứ gì không lọt vào tâm can. Có thể nói, linh khí của đất trời sông núi, hồn sống của muôn loài sẽ dung dưỡng cho thể xác và tâm hồn, nhờ đó mà giúp cho cơ thể luôn khỏe mạnh và trường thọ.
Vẽ tranh ngày xuân lại càng thêm lạc thú. Giữa sinh khí ngày xuân phơi phới, vạn vật sinh sôi, muôn hoa đua nở, đi dạo thong thả ngắm trời ngắm đất, ngắm cảnh ngắm người. Trở về nhà, ngồi tĩnh lặng trong thư phòng, hồi tưởng lại những gì đã thấy, lựa chọn thứ tâm đắc nhất, cấu tứ mà hình thành bức tranh sao cho có thần, có ý rồi trong lúc tâm hồn trào dâng, vung bút quết màu mà viết một mạch thành chữ.
Cũng giống như trong tập luyện khí công, thư họa, thư pháp cũng chú trọng điều tâm, điều tức và điều hình. Chính vì vậy mà các nhà đại thư pháp từ xưa đến nay bao giờ cũng rất cao thọ. Cái gọi là điều tâm tức là trước khi thư họa phải tiến hành cấu tứ nghệ thuật, trong cấu tứ thì phải tĩnh tâm, vứt bỏ những ý nghĩ vơ vẩn, chỉ tâm niệm vào một điều khiến cho tâm tưởng trở về với tự nhiên. Điều tức nghĩa là phải điều hòa nhịp thở, hô hấp đều đặn, bình ổn từ đó mới có thể viết và vẽ được. Điều hình nghĩa là phải chú trọng tư thế khi viết chữ. Thư pháp trong tĩnh có động, động quy về tĩnh, tĩnh quy về động, quả thật rất có ích đối với tâm hồn và thể xác con người.
Trong sách Tâm thuật thiên, học giả Hà Kiều Phan đã nói: “Thư giả, trữ dã, tán dã. Trữ hung trung khí, tán tâm trung uất dã”, có nghĩa là, thư pháp có thể khai thông khí uất, khiến cho tình cảm dạt dào.
ThS. HOÀNG KHÁNH TOÀN
