Rượu thuốc hay rượu dân tộc là tên gọi chỉ các loại rượu ngâm rất phổ biến trong hệ thống đồ uống ở nước ta, được dùng để chữa bệnh hoặc để bổ dưỡng, tăng cường sức đề kháng cho cơ thể. Tuy nhiên, uống rượu thuốc không đúng cách có thể bị ngộ độc, hơn nữa nó còn bị cấm đối với một số đối tượng.
Rượu thuốc thực chất là tên gọi kép bao gồm rượu và thuốc. Rượu thuốc được bào chế dựa theo nguyên tắc sử dụng rượu làm dung môi để ngâm tẩm những thảo dược hoặc động vật nhằm chiết xuất ra những hợp chất có trong đó để chữa bệnh. Rượu đi vào vùng huyết, có tác dụng dẫn huyết. Khí huyết lưu thông thì bệnh tật được đuổi ra ngoài. Rượu thuốc còn để kích thích tiêu hóa, giúp bệnh nhân ăn ngon, ngủ tốt, nâng cao sức khỏe...
Đề phòng ngộ độc rượu thuốc
Nhiều người vẫn nghĩ cứ ngâm dược liệu vào rượu thì sẽ nên thuốc. Tuy nhiên, muốn có tác dụng phải hội đủ 2 tiêu chí: rượu tốt và thuốc quý. Một thang thuốc muốn công hiệu phải đúng thành phần và hàm lượng. Với rượu thuốc cũng vậy, nếu ngâm không đúng bài bản khó kiểm soát tình trạng tương tác bất lợi của dược liệu chen chúc trong hũ rượu. Với dược liệu gốc động vật như rắn hổ mang, bìm bịp, dê... càng phải kỹ hơn vì nếu không chế biến đúng cách thì không thể công hiệu, thậm chí còn có thể ngộ độc.
Thông thường, thời gian ngâm rượu thuốc khoảng 15 - 30 ngày. Thời gian quá dài sẽ ở một mức độ nào đó làm cho ethanol bay hơi, sau khi nồng độ giảm thấp, tác dụng kháng khuẩn sẽ giảm đi, thảo dược có thể sinh ra nấm mốc. Uống phải rượu thuốc biến chất giống như ăn phải thực phẩm nhiễm nấm mốc, sẽ gây ra tổn thương nhất định cho dạ dày, đường ruột và gan. Nếu sau khi uống rượu xong có hiện tượng mặt đỏ, hoa mắt, chóng mặt, nôn ọe, tim đập nhanh quá... thì đó là phản ứng ban đầu của trúng độc, nên nhanh chóng đến bệnh viện.
Rượu thuốc cũng có thể gây ngộ độc, nguyên nhân có thể ngay từ dược liệu đem ngâm đã được phun chất bảo quản như: lưu huỳnh, chì, kẽm, thạch tín, nhôm... Nếu mua thuốc về ngâm rượu ngay thì chất độc khuếch tán rất nhanh, uống vào sẽ bị nhiễm độc. Do nấm mốc phát triển trên dược liệu vì bảo quản không đúng quy cách, chính các độc tố sản sinh từ nấm mốc, nhất là aflatoxin dẫn đến ngộ độc trước mắt, còn lâu dài dẫn đến ung thư gan.
Nguyên nhân khác nữa do phản ứng hóa học trong rượu: rượu là dung môi có thể hòa tan rất nhiều chất có lợi cũng như có hại trong các vị thuốc, trong đó đáng kể là nhóm ancaloit, saponosit ở liều cao gây phá huyết, tanoit gây kích ứng niêm mạc ruột... dễ dẫn đến các rối loạn hệ thần kinh, tuần hoàn và tiêu hóa.
Các tương tác trong thành phần bài thuốc, giữa các chất có trong thuốc, cũng như khi uống rượu thuốc rồi ăn chung với những món ăn dễ xảy ra sự tương kỵ làm người dùng bị phản ứng ngộ độc gây co giật, sốt cao, bứt rứt, tay chân bải hoải, mất kiểm soát ý thức, đau đớn và sưng phù toàn thân.
Ai không nên dùng rượu thuốc?
Dù rượu thuốc có tác dụng và phổ biến nhưng dùng rượu thuốc cũng phải có nguyên tắc nhất định. Việc sử dụng rượu thuốc không hề đơn giản mà rất phức tạp. Nếu dùng không đúng cách rượu thuốc có thể gây ra những tác hại cho sức khỏe người dùng, đặc biệt, với một số người mắc bệnh mạn tính.
Với người tăng huyết áp và người bị bệnh gan, gan nóng thì là không được uống rượu dù dưới hình thức nào, kể cả rượu thuốc. Khi gan đã bị tổn thương thì không đào thải được rượu, càng tích tụ càng làm xơ gan. Khi uống rượu thuốc là đưa thuốc lên não, đồng thời dẫn cả huyết đi, việc đưa huyết lên não này làm huyết áp tăng cao, càng dễ vỡ mạch máu và xuất huyết não, dẫn đến tử vong.
Rượu thuốc cũng như rượu thông thường nếu lạm dụng, uống nhiều và uống thường xuyên sẽ dẫn đến nghiện rượu, gây tác động lên hệ thần kinh, dạ dày, gan...Đặc biệt, có những người không bao giờ được uống rượu như phụ nữ mang thai, trẻ nhỏ dưới 3 tuổi, người có bệnh tim mạch, tăng huyết áp, dạ dày... Thanh niên, người còn vượng khí, uống rượu thuốc sớm làm tản dương khí dễ làm tổn thương thận khí, vì vậy cũng không nên uống rượu thuốc.
Để an toàn khi uống rượu thuốc cần lưu ý: uống theo hướng dẫn của thầy thuốc. Uống đúng liều lượng, thời gian quy định. Có thể uống 1 ly nhỏ (ly hạt mít) mỗi ngày trong bữa ăn (trước hay sau bữa ăn tùy loại rượu thuốc). Trong nhiều trường hợp cần pha ly rượu thuốc với nước để pha loãng độ cồn và mượn tính kiềm của nước khoáng để dẫn thuốc.
Lời khuyên của thầy thuốc
Không uống rượu ngâm với thuốc không rõ nguồn gốc, thành phần.
Các loại rượu thuốc đều có chỉ định điều trị rõ ràng, uống không đúng chỉ định của thầy thuốc chỉ mang đến tai hại cho người dùng, không nên lạm dụng để uống cho say xỉn. Không nhầm lẫn cách sử dụng, rượu thuốc loại nào để uống, loại nào để dùng bôi bên ngoài. Không nên dùng rượu thuốc thoa lên những vùng da mỏng, nhạy cảm như da mặt, bởi trong rượu có chứa cồn, không tốt cho da, thậm chí có thể dị ứng hay gây phản ứng tại chỗ.
DS. Nguyễn Thanh
