Một ca ngộ độc thuốc điều trị tại Trung tâm chống độc Bệnh viện Bạch Mai. |
Hiện nay, thuốc có nguồn gốc dược thảo được dùng nhiều ở các nước châu Á. Ở các nước phương Tây cũng đang có xu hướng trở về với thiên nhiên dùng thuốc dược thảo ngày càng nhiều hơn. Đối với người bệnh khi dùng đồng thời hai loại thuốc: thuốc tân dược và thuốc có nguồn gốc dược thảo sẽ khó tránh khỏi tình trạng bị tương tác thuốc. Tuy nhiên rất khó nhận định loại tương tác này và chưa có một phương pháp sàng lọc nào vừa đơn giản vừa chính xác để phát hiện tương tác, đặc biệt là tương tác bất lợi cho thuốc tân dược đang dùng trị bệnh (ví dụ như người bệnh đang dùng thuốc điều trị bệnh viêm loét dạ dày - tá tràng chẳng hạn) với loại dược thảo nào đó được người bệnh dùng thêm chỉ cốt để bổ dưỡng. Trong đề tài: "Áp dụng dược gen học và dược động học vào nghiên cứu tương tác thuốc giữa dược thảo và thuốc tân dược" được GS.TS. Chow Sing Sum Moses - Hiệu trưởng Trường đại học Dược (thuộc Đại học Hồng Kông) trình bày tại Hội nghị Pharma indochina III được tổ chức tại Thái Lan, nhóm nghiên cứu của ông đã đề xuất một phương pháp dựa vào lĩnh vực dược gen học (pharmacogenomics) và dược động học (pharmacokinetics) để phát hiện tương tác thuốc liên quan đến chuyển hóa thuốc bằng phản ứng ôxy hóa. Khi dùng thuốc, thuốc sẽ bị gan chuyển hóa ở hai giai đoạn: giai đoạn liên hợp thuốc với chất sinh học có trong cơ thể (như acid glucuronic) và giai đoạn thuốc bị ôxy hóa bằng các enzym chuyển hóa thuốc như cytochrom P450 (viết tắt là CYP450) nhằm biến thuốc thành chất không còn hoạt tính hoặc tăng hoạt tính nhiều hơn. Khi dùng hai loại thuốc này cùng một lúc, hai thuốc sẽ gây tương tác với nhau, phổ biến là tương tác ở giai đoạn thuốc bị ôxy hóa. Thuốc này làm tăng cường hoặc ức chế enzym chuyển hóa thuốc để làm thuốc kia không còn có tác dụng hoặc tăng độc tính gây tai biến. Nhóm nghiên cứu đã dùng một hệ thống gồm nhiều chất được gọi là "cocktail" approach (gồm caffein, dapson, mephenytoin, chloroxazone...) để tác động vào hệ thống các enzym CYP450 như caffein tác động vào CYP450 loại 1A2, dapson tác động vào loại 2E1... và từ đó sàng lọc các dược thảo có tác động đến hệ thống enzym chuyển hóa thuốc ở gan để dự đoán chúng có gây tương tác thuốc hay không. Ngoài ra còn sàng lọc "genotype" để phát hiện loại người nào dễ bị tương tác thuốc khi dùng thuốc tân dược và dược thảo cùng lúc. Trong phần thực nghiệm của đề tài báo cáo viên đã nêu việc áp dụng phương pháp nghiên cứu vào sự kết hợp thuốc ức chế bơm proton trị viêm loét dạ dày tá tràng là omeprazole với dược thảo được dùng khá phổ biến là Ginkgo biloba (lá cây bạch quả). Kết quả của nghiên cứu cho thấy, phương pháp đề xuất dựa vào dược gen học và dược động học không chỉ giúp dự đoán tương tác thuốc có thể xảy ra khi dùng đồng thời thuốc tân dược và các loại dược thảo liên quan đến chuyển hóa thuốc ở gan bằng phản ứng ôxy hóa, mà còn phát hiện được các cá thể bị tương tác thuốc loại này trầm trọng hơn một số cá thể khác.
Như vậy, đối với thuốc có nguồn gốc dược thảo cũng cần sử dụng với sự thận trọng đúng mực, nhất là khi dùng nó trong khi đang dùng thuốc tân dược để chữa bệnh. Nếu dùng một cách bừa bãi thuốc có nguồn gốc dược thảo có thể làm mất hoạt tính nhưng nguy hiểm hơn là làm tăng độc tính của thuốc đang dùng để chữa bệnh.
TS.DS. Nguyễn Hữu Đức
