Thuốc có thể gây ra những tác dụng phụ nghiêm trọng bao gồm phù, mất ngủ, khó chịu, tăng huyết áp, tăng nhãn áp, đục thủy tinh thể, loét, yếu xương và loãng xương. Ngoài ra, prednisolon còn cho thấy làm tăng đột ngột đường huyết ở nhiều bệnh nhân đái tháo đường gây nguy hiểm tính mạng.
Cơ chế gây tăng đường huyết của prednisolon
Prednisolon và các corticoid (steroid) khác hoạt động tương tự như một loại hormon chống stress có sẵn tự nhiên trong cơ thể, được gọi là cortisol - hormon tuyến thượng thận. Cortisol đóng vai trò quan trọng trong cơ thể bao gồm trao đổi chất, huyết áp và kiểm soát lượng đường trong máu. Mất cân bằng nồng độ cortisol tự nhiên của cơ thể có thể làm đảo lộn sự cân bằng của các hormon khác bao gồm cả insulin.
Corticoid làm tăng đề kháng insulin (làm giảm tác dụng của insulin), do đó duy trì lượng đường trong máu cao hơn ngưỡng bình thường. Tăng cân và làm tăng huyết áp cũng là những tác dụng phụ điển hình của corticoid. Chính những tác dụng phụ này cũng là yếu tố nguy cơ phổ biến đối với bệnh đái tháo đường type 2.
Những người sử dụng steroid trong một thời gian dài có thể được chẩn đoán bệnh đái tháo đường mới mắc, trong khi những người đã có tiền sử bệnh thì các triệu chứng có thể trầm trọng hơn. Dù được sử dụng theo đường uống hay tiêm truyền tĩnh mạch, tiêm tại khớp... thì nhìn chung, hầu hết các thuốc steroid đều có khả năng gây tăng đường huyết. Thậm chí ngay cả steroid dạng hít cũng có thể gây ra tác dụng phụ này.
Việc đường huyết tăng nhiều hay ít so với trước khi dùng corticoid phụ thuộc một số yếu tố như: Liều dùng (liều càng lớn, tác dụng phụ càng nghiêm trọng), thời gian dùng thuốc (dùng trong thời gian càng lâu, nguy cơ càng lớn), tuổi của bệnh nhân (khoảng 20% số bệnh nhân bị tiểu đường do dùng steroid ở tuổi trên 50), yếu tố cơ địa (gene hoặc chuyển hóa), bệnh nhân có sẵn hội chứng kháng insulin, đường dùng thuốc (steroid dùng tại chỗ ít có tác dụng phụ hơn steroid đường toàn thân).
Người bệnh đái tháo đường cần thận trọng khi dùng prednisolon.
Triệu chứng và những đối tượng nguy cơ
Những người dùng steroid có thể dễ dàng nhận thấy các triệu chứng sau của bệnh tiểu đường: khô miệng, nhìn mờ, cơn khát tăng dần, tăng nhu cầu đi tiểu, mệt mỏi và thờ ơ. Bất cứ ai đang sử dụng prednisolon nên cảnh giác với các tác dụng phụ như đi tiểu thường xuyên và khát không bỏ được, đó là những dấu hiệu ban đầu của đái tháo đường do steroid.
Những người có nguy cơ mắc đái tháo đường type 2 cao hơn khi sử dụng steroid là: người thừa cân, tiền sử gia đình mắc bệnh, tiền sử mắc đái tháo đường thai kỳ, hội chứng buồng trứng đa nang, trên 40 tuổi và có nguồn gốc da trắng, trên 25 tuổi và có nguồn gốc Nam Á, châu Phi - Caribean hoặc Trung Đông.
Dùng thế nào cho an toàn?
Những người đang sử dụng prednisolon để điều trị một số bệnh lý mạn tính mà việc giảm liều hoặc dừng thuốc, sử dụng liệu pháp thay thế là không thể thì nên theo dõi lượng đường trong máu một cách thường xuyên và trao đổi với bác sĩ để ngăn ngừa hoặc kiểm soát bệnh đái tháo đường.
Việc điều trị đái tháo đường phụ thuộc vào mức độ kháng insulin và mức độ đường huyết. Có thể điều trị bệnh đái tháo đường bằng chế độ ăn uống hoặc hoạt động thể chất nhưng cũng có thể cần dùng thuốc điều trị đái tháo đường hoặc insulin.
Những người đã được chẩn đoán mắc đái tháo đường type 2 đang dùng kèm steroid nên:
Kiểm tra lượng đường trong máu thường xuyên hơn bình thường, ít nhất 4 lần/ngày.
Tăng liều sử dụng insulin hoặc thuốc uống, tùy thuộc vào lượng đường trong máu và thực hiện theo lời khuyên của bác sĩ.
Kiểm tra định kỳ các thông số nước tiểu và ketone máu.
Đi khám ngay lập tức nếu lượng đường trong máu tăng quá cao trong khi dùng steroid và liều insulin hoặc thuốc uống không đủ cao để làm giảm mức độ.
Không ngưng sử dụng steroid một cách đột ngột.
Mang theo nước trái cây hoặc kẹo mọi lúc trong trường hợp lượng đường trong máu giảm đột ngột.
Prednisolon và bệnh đái tháo đường không phải là một sự kết hợp nguy hiểm, miễn là những người sử dụng steroid hiểu được những rủi ro, đặc biệt là nếu họ đã mắc đái tháo đường type 2. Kiểm soát lượng đường trong máu và có lối sống lành mạnh là chìa khóa để giữ an toàn trong khi sử dụng steroid và sống chung với bệnh đái tháo đường.