Họ hàng nhà thuốc điều trị mũi chúng tôi nhiều khi rất buồn khi thấy bác sĩ chẩn đoán bệnh “Viêm mũi do thuốc”. Vậy thủ phạm có phải là chúng tôi không?
Thuốc tại chỗ của mũi thường được pha chế để đạt được nồng độ của dung dịch đẳng trương nhằm không làm tổn thương lớp thảm nhầy bao phủ trên bề mặt tế bào lông chuyển của hệ thống mũi xoang.
Nhóm thuốc sử dụng tại chỗ cho mũi xoang không thể gây viêm do thuốc nếu người sử dụng biết dùng thuốc phù hợp, đúng nguyên nhân gây bệnh mới giúp cho bệnh khỏi mà không để lại các tác dụng phụ không mong muốn của nhóm thuốc này.
 Không lạm dụng thuốc nhỏ mũi |
Các nhóm thuốc
Các thuốc điều trị tại mũi có sẵn trên thị trường luôn được người bệnh tự mua để sử dụng hoặc chỉ hỏi qua người bán thuốc khi đang bị ngạt tắc mũi, chảy mũi, hắt hơi…để được người bán thuốc tư vấn và bán thuốc mà ít khi được thăm khám chính xác để có đơn của thầy thuốc. |
Chúng tôi có bốn anh em có vai trò khác nhau trong từng bệnh, tất nhiên phải theo chỉ định của các bác sĩ chuyên khoa:
1. Thuốc co mạch, nhóm thuốc hay được mọi người biết đến do tác động diệu kỳ là đang tắc mũi, khó chịu mà nhỏ hai, ba giọt thuốc thôi, mũi đã trở nên thông thoáng nên rất hay bị lạm dụng. Như xylomethazoline, oxymethazolin, naftazoline 0.05-0,1%...
2. Thuốc kháng sinh: người ta đưa hỗn hợp thuốc mà thành phần chính là một loại kháng sinh dạng dung dịch, có thể hấp thu qua lông chuyển, tác động vào niêm mạc mũi xoang nhưng ít hấp thu toàn thân như polydexan, polymycine B.....
3. Thuốc kháng viêm steroid: với thành phần chính là budesonide, một loại glucocorticosteroid có tác dụng kháng viêm: budenase AQ, rhinocort, flixonase…
4. Thuốc săn khô niêm mạc mũi: Argyrol 1-3%.
Tuy là thuốc tác động tại mũi nhưng có một tỷ lệ phần trăm nhất định thuốc ngấm vào máu vào cơ thể do đó không thể tự tiện sử dụng được. Các thuốc điều trị tại mũi có sẵn trên thị trường luôn được người bệnh tự mua để sử dụng hoặc chỉ hỏi qua người bán thuốc khi đang bị ngạt tắc mũi, chảy mũi, hắt hơi…để được người bán thuốc tư vấn và bán thuốc mà ít khi được thăm khám chính xác để có đơn của thầy thuốc. Chính vì thế nên có nhiều tai biến đáng tiếc đã xảy ra, đặc biệt với trẻ em dưới 2 tuổi và người có bệnh lý tăng huyết áp, tăng nhãn áp...
Lưu ý khi sử dụng
Thuốc co mạch - chống ngạt - là loại thuốc hiện nay đang được sử dụng rộng rãi với nhiều tên thuốc khác nhau, trong đó thành phần chính là naphazolin hoặc xylomethazoline... Ngạt mũi gây ảnh hưởng xấu tới các cơ quan trong cơ thể. Ngạt tắc mũi có thể làm người bệnh ù tai, làm việc chóng mệt do thiếu oxy não, viêm họng do phải thở bằng mồm mà không qua hệ thống lọc, sưởi không khí của mũi, gây biến chứng viêm phế quản, viêm phổi. Ngạt mũi thường xuyên có thể tác động lên sự phát triển của khối xương mặt, làm biến dạng khuôn mặt, làm mặt dài ra như mặt ngựa, răng vẩu, cằm dẹt, ngực xẹp, sườn nhô.
Naphazolin hoặc xylomethazoline được pha chế với hai nồng độ là 50 đến 100 microgram trong 1ml nước, có độ pH phù hợp 5,0 đến 6,6. Dạng bào chế được sử dụng trên thị trường có dạng dung dịch và dạng xịt. 4-9% lượng thuốc sử dụng tại chỗ cho hệ thống niêm mạc mũi được hấp thu vào máu và ảnh hưởng tới toàn thân, chính vì thế khi sử dụng quá liều hoặc kéo dài người bệnh sẽ thấy nhức đầu, hồi hộp đánh trống ngực, lo lắng... do hệ giao cảm bị kích thích, đặc biệt là khi dùng chung với các thuốc IMAO. Chỉ sau vài phút, thuốc đã làm co nhỏ kích thước của cuốn dưới, trả lại tầng thở cho người bệnh và duy trì sự thông thoáng trong nhiều giờ sau đó. Thuốc được dung nạp tốt ngay cả khi các niêm mạc mũi bị dịch nhầy bao phủ mà vẫn không gây cản trở chức năng của biểu mô.
Cơ chế co mạch của thuốc là giải phóng adrénalin nội sinh làm co các mao mạch nằm trong cuốn dưới trong một thời gian nhất định sau đó, các mạch này lại giãn ra. Nếu bệnh nhân cứ duy trì nhỏ thuốc thì chu trình này sẽ lặp lại liên tục. Đây là hiện tượng quen thuốc nhỏ mũi hay còn gọi là “viêm mũi do thuốc”, quá trình này sẽ dẫn đến hiện tượng xơ hoá tổ chức cuốn mũi và lúc này thuốc hết tác dụng. Bệnh nhân nhỏ thuốc chống ngạt cũng không hết ngạt - đây là một trong những triệu chứng đưa ra chỉ định phẫu thuật tạo hình lại cuốn dưới.
Chống chỉ định sử dụng thuốc chống ngạt cho người dị ứng với bất kỳ thành phần nào của thuốc, bị glaucom góc đóng, dùng các thuốc IMAO trong vòng 14 ngày. Do thuốc bài tiết qua sữa và hấp thụ qua rau thai nên ở những phụ nữ có thai và cho con bú khi sử dụng thuốc chống ngạt cần trao đổi với thầy thuốc và phải có sự giám sát chặt chẽ. Thuốc chữa ngạt mũi cũng có chống chỉ định khi sử dụng thuốc co mạch trong các trường hợp phẫu thuật cắt bỏ tuyến yên, phản ứng giao cảm quá mức, mất ngủ, chóng mặt.
Tuyệt đối không dùng thuốc naftazoline cho trẻ dưới 2 tuổi do thuốc có thể gây co thắt mạch não và tử vong. Với trẻ dưới 6 tuổi thì thật thận trọng khi sử dụng nhóm thuốc này.
Thuốc nhỏ mũi chống ngạt thường chỉ điều trị dưới 10 ngày vì đây là nguyên nhân gây viêm mũi do thuốc - một loại bệnh lý khó điều trị.
TS. Phạm Thị Bích Ðào